Η «νόσος» της επιτυχίας - Στο όνομα της υπεροχής

 

του Μανώλη Πρατικάκη,

ποιητή-ψυχιάτρου, διευθυντή της ψυχιατρικής κλινικής του νοσοκομείου Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός.

    Η ανάγκη, η επιθυμία να πετυχαίνει ο άνθρωπος τους στόχους του, να νιώθει επιτυχημένος μέσα στην κοινωνική ομάδα στην οποία ζει, είναι φυσική, γενετική θα 'λεγα, ανάγκη του ανθρώπου, που θεμελιώνεται πάνω στο «τραύμα της γέννησης» ή το «σύνδρομο της μειονεξίας» κατά τον Αντλερ. Με την επιτυχία, από τα παιδικά κιόλας χρόνια, θεμελιώνεται η εμπιστοσύνη προς εαυτόν, η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή του. Μέσα από την ποιοτική και ποσοτική αναλογία της σχέσης Επιτυχία-Αποτυχία, οργανώνεται ένα καλά δομημένο και συνεκτικό «Εγώ» ή αντίθετα ένα ευάλωτο και εύθραυστο ψυχικό όργανο, που στην πρώτη δυσκολία κλονίζεται και καταρρέει.
    Όταν η ανάγκη της επιτυχίας υπηρετείται με φυσικούς όρους και τρόπους, κινητοποιεί γόνιμα τις δυνάμεις μας και συμβάλλει στην ατομική και ομαδική πρόοδο, μέσα σε ένα κλίμα «φυσικής άμιλλας», που όχι μόνο δεν είναι βλαπτική αλλά είναι αναγκαία για κάθε εξέλιξη. Ο φόβος της αποτυχίας είναι οικουμενικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό (όσο πιο ανεπτυγμένη η κοινωνία, τόσο πιο έντονος) και λειτουργεί ως μυθικός μηχανισμός άμυνας μπροστά στο φάντασμα, στο σύμπλεγμα κατωτερότητας, την ανυπόφορη εκείνη αίσθηση ότι υστερούμε έναντι των άλλων, κοινωνικά, πνευματικά, ερωτικά, εμφανισιακά, οικονομικά κ.λπ.

   Ίσως γύρω από αυτό τον πρωτογενή φόβο, και εξαιτίας αυτού, οργανώνει και διαπλάθει ο άνθρωπος όλη του την προσωπικότητα. Είναι θεμελιακό συστατικό για τη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Αν δηλαδή το άτομο είναι συμφιλιωμένο με τον εαυτό του και το περιβάλλον του (διαμέσου της Αυτοεπιβεβαίωσης και Αυτοκατάφασης) ή αντίθετα είναι γεμάτο ανασφάλειες και νευρωτικές προσεγγίσεις. Από τη στιγμή που υπάρχει το (πάντα ανολοκλήρωτο) «Εγώ», συνδέεται άρρηκτα με το ύποπτο «Εσύ», το οποίο είναι αντίπαλο και «εχθρικό» για την ασφάλεια και «παντοδυναμία» της ατομικότητάς μας. Ολοι οι περίφημοι φροϊδικοί μηχανισμοί άμυνας του «Εγώ» λειτουργούν για να κρύψουν τα κουσούρια μας, τις αδυναμίες, τους φόβους και τις ενοχές μας, προβάλλοντας ταυτόχρονα πάνω σ' αυτή την υποκριτική βάση την υπεροχή και την ανωτερότητά μας. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι ποιοι είμαστε εμείς αλλά ποιοι είμαστε έναντι των άλλων. Γιατί οι «Αλλοι» είναι η διαρκής και μόνιμη απειλή (μήπως μας ξεπεράσουν, μήπως αποκαλύψουν τις κρυμμένες μας αδυναμίες). Η ποιότητα αυτής της αντιπαράθεσης πιστοποιεί το ήθος των ανθρώπων που την εκφράζουν. Αρχίζει από τον απάνθρωπο και αθέμιτο ανταγωνισμό (ατομικό ή συλλογικό) και φτάνει ώς τις υψηλές και ευγενείς διαφορές ποιοτήτων· ως το διακριτικό εκείνο αίσθημα για μια ανώτερη έκφραση και πρόταση.
    Η εποχή μας με τα πρότυπά της έχει δημιουργήσει μια φρενήρη κούρσα, έναν ιλιγγιώδη ρυθμό, μέσα σε έναν ασφυκτικό ζωτικό χώρο· ένα υπερσυμπιεστή πάνω στην ανθρώπινη δράση, εν ονόματι του κέρδους και της επιτυχίας. Οι μαθητές είναι αναγκασμένοι να αφομοιώνουν μια τεράστια ύλη, συχνά άχρηστων γνώσεων, μέσα από μια στρεβλή παιδεία και κοινωνική νοοτροπία, που αγνοούν το ουσιώδες και προκρίνουν το τυπικό (τη βαθμολατρία, το πτυχίο, το μάστερ, το διδακτορικό). Είναι αναγκασμένοι να πηγαίνουν σχολείο, ωδείο, φροντιστήριο, γυμναστήριο, ξένες γλώσσες κ.λπ., πράγματα που τα φορτίζουν αφάνταστα και τα εκτρέπουν από τους ψυχοβιολογικούς τους ρυθμούς. Η έλλειψη αξιών κάνει πρωταθλήτρια την υλοφροσύνη.
    Η κουλτούρα της εποχής μας είναι η αποθέωση του εντυπωσιασμού, του εύκολου και γρήγορου κέρδους. Η υστέρηση πνευματικότητας. Πάνω απ' όλα το περίφημο image, το κυνήγι των «ιδανικών» αναλογιών, οι χημικές δίαιτες για αδυνάτισμα πάση θυσία και άλλοι καταναγκασμοί που περιέχουν την παθογένεια μιας συλλογικής Νεύρωσης, σε όρια επιδημίας.
    Δεκάδες μαθητές, στην Ιαπωνία, αυτοκτονούν κάθε χρόνο όταν αποτυγχάνουν στις εξετάσεις. Γιατί αυτό θεωρείται ύψιστη καταισχύνη και ντροπή για την οικογένεια και την κοινωνία. Αυτά τα παιδιά είναι οι τραγικοί καμικάζι του Τίποτα (καθώς πέφτουν από τα μπαλκόνια), οι ανήλικοι σαμουράι, για ένα κωμικό και θανάσιμο χαρακίρι μπροστά στην αποτυχία. Κάπως έτσι γεννιούνται τα «οικονομικά θαύματα»: το θαύμα προϋποθέτει το θύμα. Η καινούργια θεότητα είναι τα αναβολικά (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Η καινούργια θρησκεία είναι η καταχρηστική αφθονία. Που μας πνίγει στο δόγμα της και στον ολοκληρωτισμό της.
    Ζούμε το θρίαμβο της ατομικότητας. Του εγωκεντρισμού. Τη μυθοποίηση της πρωτιάς. Ολα είναι ντοπαρισμένα, στο όνομα της υπεροχής. Οι τρελές αγελάδες, τα οστεάλευρα, το ουράνιο, οι εξοπλισμοί. Να γίνουμε πιο παραγωγικοί, πιο δυνατοί από τους άλλους. Να εξουσιάσουμε. Να ξεπεράσουμε τον άλλο πάση θυσία. Αυτό μοιάζει να είναι το σύνθημα σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Με όλες τις καταστροφικές παρενέργειες. Με όλη τη σύνθλιψη του ανθρώπινου προσώπου. Με όποιο κόστος. Είναι το αιώνιο εξουσιαστικό πρόβλημα (σε διαφορετικές κόπιες), στη βάση της στείρας και άγονης προσπάθειας για επιτυχία. Η στείρα αντιπαράθεση: η μαμή της βίας. Είναι η «Ερις», το «Νείκος» του Εμπεδοκλή. Που γεννά μέτωπα. Πολέμους. Οχι γόνιμες, δημιουργικές προσπάθειες, γιατί εκεί θα επικρατήσουν οι εχέφρονες, οι άριστοι και όχι οι αλαζόνες και οι καπάτσοι.
    Όταν το πλαίσιο της δράσης είναι ανθρώπινο, η επιτυχία δεν γίνεται αυτοσκοπός, δεν δημιουργεί οίηση. Και η αποτυχία γίνεται αποδεκτή, αποδεικνύεται χρήσιμη. Αν πρέπει να υπάρχει «το δικαίωμα στην οκνηρία», όπως λέει ο Λαφάργκ, έτσι νομίζω θα έπρεπε να υπάρχει και «το δικαίωμα στην αποτυχία». Αυτό το δικαίωμα μας συμφιλιώνει με τους φόβους και τις αδυναμίες μας. Μας επιτρέπει να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας όπως είναι, χωρίς ρετουσαρίσματα και απονενοημένες εξιδανικεύσεις. Μας χαλαρώνει· μας εξοικειώνει με τους άλλους στο ότι και εκείνοι είναι το ίδιο φοβισμένοι και τρωτοί. Και παρ' όλες τις «επιτυχίες» και την έπαρσή τους, στο βάθος ξέρουν την αλήθεια, τι τραύματα και τι ματαιώσεις κρύβουν.
    Το δικαίωμα στην αποτυχία μας απαλλάσσει από το διαρκή και μάταιο ανταγωνισμό. Από το αίσθημα ότι διαρκώς μας απειλούν, ότι μας αφήνουν πίσω. Οι ανατολικοί φιλόσοφοι θα απαντούσαν ως εξής φαντάζομαι, στο ερώτημα «αποτυχία ή επιτυχία»: Αυτός που μένει ανεπηρέαστος στη χασούρα είναι πραγματικά σημαντικός. Αυτός που απολαμβάνει την επιτυχία και την αποτυχία του το ίδιο είναι ο Αληθινός Αυτοκράτορας. Αυτά αυτοί. Αλλά εμείς; Μας το λέει ο μεγάλος Καβάφης: «Υπεροψίαν και μέθην θα είχε ο Δαρείος». Εννοώντας βέβαια πως ο βάρβαρος Πέρσης βασιλιάς Δαρείος είναι ο αιώνας μας. Και καθένας από μας ένας μικρός Δαρείος.

ΠΗΓΗ: εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ένθετο ,26 - 06 - 2001

Η ταυτοσημία εξουσίας και φόβου - Άφοβος είναι ο αντιεξουσιαστής

του Γιώργου Σταματόπουλου

ΠΗΓΗ: εφημ. Ελευθεροτυπία, ένθετο , Τρίτη 17 - 04 - 2001

Διαβάστε το στο: www.spoudasterion.pblogs.gr

Το κίνημα στο Γουδί (1909)

της Ιωάννας Λαλιώτου,

επίκουρης καθηγήτριας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Η εκτροπή από τον κοινοβουλευτισμό

Αύγουστος 1909, κίνημα στο Γουδί. Η φρούρηση των παρόδων των ανακτόρων του διαδόχου (Ιστορικό Αρχείο ΕΤΕ)

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 15ης Αυγούστου 1909, δυνάμεις του πεζικού και του πυροβολικού του ελληνικού στρατού στρατοπέδευσαν στο Γουδί απειλώντας να καταλάβουν την Αθήνα στην περίπτωση που η τότε κυβέρνηση του Δ. Ράλλη δεν έκανε δεκτά τα αιτήματά τους. Οι αξιωματικοί που συμμετείχαν στο Κίνημα υπέβαλαν υπόμνημα που εξηγούσε τις διεκδικήσεις τους: Πρόταση μεταρρύθμισης του στρατού, επαναφορά των αξιωματικών και των υπαξιωματικών που είχαν αποταχθεί πρόσφατα, αμνηστία για τους κινηματίες και απομάκρυνση από το στράτευμα εκείνων που δεν είχαν συμμετάσχει στο Κίνημα. Η διάλυση της Βουλής δεν περιλαμβανόταν στις διεκδικήσεις του στρατού.
Ποιοι ήταν, όμως, οι κινηματίες; Και πώς βρέθηκαν στο Γουδί τα ξημερώματα του Δεκαπενταύγουστου του 1909; Η αφετηρία των διεργασιών που οδήγησαν στο Κίνημα ανιχνεύονται τουλάχιστον στις αρχές της δεκαετίας του 1900 και συνδέονται με τη σταδιακή αποστασιοποίηση μεγάλων τμημάτων της μικροαστικής τάξης από τις αρχές του κοινοβουλευτισμού και από το κομματικό σύστημα. Αυτή την αποστασιοποίηση μαρτυρούν και οι μαχητικές και βίαιες διαδηλώσεις στην Αθήνα των αρχών του 20ού αιώνα, στις οποίες συμμετείχαν αθηναϊκές συντεχνίες, φοιτητές και μικροαστοί.
Αυτές οι εκδηλώσεις λάμβαναν χώρα στο πλαίσιο εξελίξεων που αφορούσαν και την εξωτερική πολιτική και τη διεθνή θέση της χώρας. Μια σειρά γεγονότων, όπως η επίτευξη της διεύρυνσης της κρητικής αυτονομίας μετά την εξέγερση των εκεί ενόπλων δυνάμεων, είχαν σταδιακά εμπεδώσει την ιδέα ότι οι εθνικοί στόχοι μπορούσαν ίσως να επιτευχθούν αποτελεσματικότερα με παρόμοιες εξωκοινοβουλευτικές μεθόδους. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1900 ο στρατός είχε ενισχυθεί τόσο αριθμητικά όσο και ως προς τον εξοπλισμό των σωμάτων. Σκοπός μιας σειράς νόμων που ψηφίστηκαν κυρίως από το 1906 και μετά ήταν να καταστεί ο στρατός μια σταθερή δύναμη, ικανή να διεξάγει πολέμους με άμεσο στόχο τη δυναμική διεκδίκηση εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά επίσης ικανή να αποτελεί έναν μόνιμο πόλο δύναμης στην εσωτερική πολιτική ζωή της χώρας. Η κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη (1906-1909) εργάστηκε συστηματικά με στόχο την αναμόρφωση, την ενδυνάμωση και τον εξοπλισμό των ενόπλων δυνάμεων, συντελώντας έτσι στην ανάδειξη του στρατού σε συγκροτημένο κοινωνικό εταίρο στη μετέπειτα πολιτική ζωή της χώρας.
Στο πλαίσιο όμως και των οικονομικών περιορισμών που είχε επιβάλει η Διεθνής Οικονομική Επιτροπή, το στρατιωτικό πρόγραμμα επιβάρυνε οριακά τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, οδηγώντας προς το τέλος του 1908 σε εξάντληση των περιθωρίων ανάπτυξης του εθνικού προγράμματος. Η κλιμάκωση του κρητικού ζητήματος με τη διεκδίκηση των Κρητικών για ένωση με την Ελλάδα το καλοκαίρι του 1908 ασκούσε μια διαρκή πίεση για λήψη πρωτοβουλιών από την ελληνική πλευρά, φέρνοντας παράλληλα στην επιφάνεια τις πολιτικές και οικονομικές αδυναμίες του συστήματος. Ήδη από το φθινόπωρο του 1908 ξεκίνησαν οι πρώτες επαφές μεταξύ υπολοχαγών των ενόπλων δυνάμεων οι οποίοι συζητούσαν τη δυνατότητα συγκρότησης μιας μη κομματικής κυβέρνησης που με την υποστήριξη του στρατού θα είχε τη δυνατότητα να υπερασπίσει αποτελεσματικότερα τα εθνικά συμφέροντα. Η άνοιξη του 1909 σημαδεύτηκε από κοινωνικές αναταραχές και διαδηλώσεις στην Αθήνα που κατέγραψαν την αυξανόμενη δυσαρέσκεια ευρέων κοινωνικών στρωμάτων με τη διαφαινόμενη αναποτελεσματικότητα των πολιτικών θεσμών. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής κατάστασης αυξανόταν σταθερά και η συνωμοτική δράση στο εσωτερικό των ενόπλων δυνάμεων. Πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιζαν ομάδες υπαξιωματικών οι οποίοι ήταν ιδιαίτερα δυσαρεστημένοι, καθώς με βάση ένα νέο νομοσχέδιο που υπέβαλε η κυβέρνηση τον Απρίλιο του 1909 αποκλείονταν από τη βαθμίδα του αξιωματικού. Οι υπαξιωματικοί, που προέρχονταν κατά κύριο λόγο από μικροαστικά και λαϊκά στρώματα, διαμαρτυρήθηκαν έντονα έξω από τη Βουλή, προκαλώντας την έντονη και κατασταλτική αντίδραση της κυβέρνησης Θεοτόκη. Το έδαφος ήταν πια ιδιαιτέρως γόνιμο για την ανάπτυξη συνωμοτικών δράσεων στις οποίες συμμετείχαν μαζικά ομάδες δυσαρεστημένων στρατιωτικών διαφόρων βαθμίδων. Σημείο καμπής σε αυτή τη διαδικασία κινητοποίησης ήταν η συγχώνευση δύο ομάδων, των λοχαγών και των υπολοχαγών, και η συγκρότηση της οργάνωσης Στρατιωτικός Σύνδεσμος. Η κλιμάκωση του κρητικού ζητήματος στις αρχές του καλοκαιριού του 1909 με την άρνηση των Οθωμανών να επιτρέψουν την ένωση με την Ελλάδα και με την απόφαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων να περιφρουρήσουν την οθωμανική σημαία στη Σούδα οδήγησε στην παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη κάτω και από την πίεση της λαϊκής δυσαρέσκειας και στη συγκρότηση κυβέρνησης από τον Δ. Ράλλη. Στις αρχές Αυγούστου αυξάνονταν οι συνεννοήσεις μεταξύ του Στρατιωτικού Συνδέσμου, των εμπορικών συντεχνιών της Αθήνας και φοιτητών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου με σκοπό την ανάληψη πρωτοβουλιών από τον στρατό. Η αδυναμία της κυβέρνησης Ράλλη να διαχειρισθεί την κρίση του κρητικού ζητήματος, οι οικονομικές δυσχέρειες που απέκλειαν την προώθηση του στρατιωτικού προγράμματος και η γενικότερη αδυναμία πολιτικών πρωτοβουλιών συνετέλεσαν τελικά στην εκδήλωση της στάσης του στρατού τα ξημερώματα της 15ης Αυγούστου. Το Κίνημα του στρατού οδήγησε σε παραίτηση την κυβέρνηση του Δ. Ράλλη και στην ανάληψη της διακυβέρνησης από τον Κ. Μαυρομιχάλη, ο οποίος αποδέχτηκε το υπόμνημα των στρατιωτικών. Η κοινωνική αναταραχή συνεχίστηκε και εκφράστηκε μεγαλειωδώς με το συλλαλητήριο της 14ης Σεπτεμβρίου του 1909, το οποίο διοργανώθηκε από τον Σύνδεσμο Συντεχνιών της Αθήνας σε συνεργασία με τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο. Η μαζικότητα των εκδηλώσεων της κοινωνικής δυσαρέσκειας υποδήλωνε ότι το Κίνημα του 1909 αλλά και τα γεγονότα που το ακολούθησαν εξέφραζαν ευρύτερα, αν και συχνά αντιφατικά, ιδεολογικά προτάγματα, πολιτικές προσδοκίες και οράματα μιας κοινωνίας σε κατάσταση έντονης αναδιαμόρφωσης.
Το νέο καθεστώς που προέκυψε από το Κίνημα του 1909 αποδείχθηκε βέβαια θνησιγενές και η διευθέτηση της πολιτικής αναταραχής επιτεύχθηκε τελικά μέσω της παρέμβασης του Ελευθέριου Βενιζέλου ήδη από τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος αυτοδιαλύθηκε τον Μάρτιο του 1910 και αμέσως μετά ο βασιλιάς ανήγγειλε τη σύγκληση της Αναθεωρητικής Βουλής. Ανεξάρτητα, όμως, από τις διαφορετικές ερμηνείες για τα αίτια, τα αποτελέσματα και τον χαρακτήρα του Κινήματος, είναι σαφές ότι τα γεγονότα του Δεκαπενταύγουστου του 1909 αποτέλεσαν έκφραση των τεκτονικών μετακινήσεων, αλλαγών και συγκρούσεων που λάμβαναν χώρα στην κοινωνική και πολιτική διαστρωμάτωση της Ελλάδας των αρχών του 20ού αιώνα.

ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, φ. 26 Ιουλίου 2009

α. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΩΣ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ, β. «ΤΙΣ ΠΤΑΙΕΙ», γ. ΑΠΟ ΤΟ ΓΟΥΔΙ ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΧΑΣΜΟ, δ. ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

 

Ι.Καποδίστριας

 

Βασιλιάς Όθων

Ι. Κωλέττης

 Χαρ.Τρικούπης

Θ.Δεληγιάννης

Ελ.Βενιζέλος

Δ.Γούναρης

...

 ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, φ.  25 Φεβρουαρίου 2008

Διαβάστε το στο: www.spoudasterion.pblogs.gr

Ιδιωτικός βίος: ένα πρόωρο ρέκβιεμ;

του Βασίλη Βουτσάκη

Διδ. Φιλοσοφίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών

 

Σκηνή από ριάλιτι,στα οποία καμία χώρα δεν έχει αντισταθεί

Τα πράγματα, λένε οι περισσότεροι, φαντάζουν δραματικά για τον ιδιωτικό βίο όλων μας. Ο Μεγάλος Αδελφός, οι αδίστακτοι παπαράτσι, οι έρευνες διαμόρφωσης καταναλωτικών προφίλ, οι πανταχού παρούσες κάμερες, τα προγράμματα ανίχνευσης..., όλα αυτά οδηγούν στην τριπλή ετυμηγορία: η επιτήρηση - δημόσια ή κοινωνική- γενικεύεται, το τέλος της ιδιωτικότητας επέρχεται, η προστασία της ιδιωτικότητας είναι φενάκη! Είναι όμως έτσι;

Μια πιο ζυγιασμένη ματιά γύρω μας δείχνει ότι τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Κατ΄ αρχάς, ακόμη κι αν δεχθούμε ότι η ιδιωτική ζωή υφίσταται και προστατεύεται σε όλους τους πολιτισμούς (κάτι που αμφισβητείται), γνωρίζουμε ότι το περιεχόμενό της ποικίλλει. Είναι άρα απόλυτα φυσιολογικό η ιδιωτικότητα να αλλάζει περιεχόμενο και μορφή - αυτό όμως δεν σημαίνει ότι εξαφανίζεται. Επιπλέον, αν η ιδιωτική σφαίρα μοιάζει να περιορίζεται, ταυτόχρονα δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε τη μετάλλαξη της δημόσιας ζωής, η οποία από τη μια φαίνεται να ενδίδει στη γοητεία της κλειδαρότρυπας και των κοσμικών στηλών και από την άλλη επεκτείνεται στη ρύθμιση ιδιωτικών μορφών εξουσίας. Τέλος, για να ξαναγυρίσουμε στον ιδιωτικό βίο: παρά την πάνδημη θρηνωδία, η απρόσωπη πόλη, η μαζική διασκέδαση, η ανωνυμία της σύγχρονης ζωής αλλά και η τεχνολογία παρέχουν σε όλους μας περισσότερες από ποτέ δυνατότητες να ζούμε ιδιωτικές, μύχιες ή διαπροσωπικές στιγμές.

Αν, με δυο λόγια, κάτι διαφαίνεται πίσω από όλα αυτά είναι μια ευρύτερη αλλαγή, η οποία αγγίζει τα όρια αλλά και τον τρόπο βίωσης των ιδιωτικών στιγμών, την έκταση και τις συμπεριφορές στη δημόσια σφαίρα. Με δυο λόγια: αντί να συγχέονται μάλλον αναδιατάσσονται τα όρια της δημόσιας και της ιδιωτικής σφαίρας. Πώς όμως;

Για να απαντήσουμε, ας δούμε πιο ψύχραιμα τι είναι η ιδιωτικότητα σε κοινωνίες όπως είναι η δική μας (αφήνοντας, για να απλουστεύσουμε, κατά μέρος το βάρος της Ιστορίας). Αν κάτι λοιπόν χαρακτηρίζει τη διάσημη τραγουδίστρια ή τον πολιτικό που λιάζονται αμέριμνοι σε μια ερημική παραλία, τον αργόσχολο που ρεμβάζει με τους φίλους του σε μια πολυσύχναστη πλατεία, το ζευγάρι που φιλιέται στο πάρκο και τον ερωτευμένο που γράφει στο ημερολόγιό του, αυτό είναι ο έλεγχος που ασκούν σε ορισμένες, συναισθηματικά φορτισμένες, στιγμές οικειότητας. Αυτό είναι η ιδιωτικότητα στις μέρες μας. Κάτι διαφορετικό από την ιδιωτικότητα που ήθελαν να απολαύσουν ο Warren κι ο Βrandeis - οι Αμερικανοί νομικοί οι οποίοι έχουν συνδέσει το όνομά τους με τη γένεση του δικαιώματος στον ιδιωτικό βίο-, δηλαδή από μια αντικειμενικά (χωροχρονικά και θεσμικά) προσδιορισμένη κατάσταση, τον οίκο. Στις μέρες μας δεν νοείται καν η ιδιωτικότητα ερήμην της βίωσής της από το υποκείμενό της- η ιδιωτικότητα έχει έναν πυρήνα που οφείλει να μείνει, ό,τι κι αν γίνει, στα χέρια του ατόμου, ακόμη και του δημόσιου προσώπου. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η ιδιωτικότητα ταυτίζεται με την απομόνωση. Αντίθετα, στεγάζει και συχνά τρέφει σχέσεις με τους άλλους. Και αντίστροφα: η δημόσια σφαίρα δεν σταματά εμπρός στον οίκο. Το σπίτι μου δεν είναι το κάστρο μου. Ζητήματα τα οποία μπορεί να εμφανιστούν στον κύκλο της ιδιωτικής ζωής κάποιου, όπως ενδοοικογενειακή βία ή κακοποίηση γυναικών, μας αφορούν όλους και, υπό την έννοια αυτή, είναι δημόσια.

Αν λοιπόν έχουμε να κάνουμε με μια μορφή ιδιωτικότητας η οποία δεν αντιπαρατίθεται ευθέως προς τον δημόσιο βίο, το περαιτέρω ερώτημα που τίθεται είναι γιατί πρέπει να προστατεύεται με αυτόν τον τρόπο. Προς τούτο συντρέχουν πολλοί λόγοι: η ιδιωτικότητα δίνει στο άτομο τη δυνατότητα να ανακαλύψει τον αυθεντικό εαυτό του, να σκεφθεί καθαρά, να υφάνει βαθιές σχέσεις φιλίας κι έρωτα, να χαζέψει, να ηρεμήσει, να πειραματιστεί... Πέρα όμως από αυτές τις σημαντικές αλλά εργαλειακές λειτουργίες, η ιδιωτικότητα επιτελεί δύο ακόμη θεμελιωδέστερες λειτουργίες, οι οποίες συνδέονται με την αυτόνομη διάπλαση του εαυτού.

Κατ΄ αρχάς, η ιδιωτικότητα επιτρέπει στο άτομο να διαμορφώνει τις διάφορες όψεις του εαυτού του και να τις συναρμόζει μεταξύ τους. Ο εαυτός μας δεν είναι επίπεδος και μονοδιάστατος: εμπεριέχει πολλές όψεις, κατά κανόνα άνισα ανεπτυγμένες, πολλούς μικρούς εαυτούς- συχνά αντιφατικούς, αν όχι ασύμμετρους μεταξύ τους. Πολλές από αυτές, ακόμη κι αν αποκρυσταλλώνονται σε πράξεις, συμπεριφορές και στάσεις ή αν τροφοδοτούν σχέσεις, είναι υπό διαμόρφωσιν και άρα είναι εξαιρετικά ευαίσθητες- για μερικές το υποκείμενο νιώθει ενοχές, ενόχληση, αηδία ή ντροπή· όλες όμως με τον τρόπο τους κάνουν το άτομο να είναι αυτό που είναι, πλάθουν την ιδιαίτερη υποκειμενική ταυτότητά του. Το ψυχρό και απόμακρο βλέμμα όσων από τους τρίτους δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη σχέση οικειότητας με το άτομο μπορεί να αφαιρέσει την αύρα από αυτές τις όψεις του εαυτού, να τις αποξηράνει ή να τις διαστρεβλώσει. Η ιδιωτικότητα είναι μια περιοχή εντός της οποίας το άτομο μπορεί να καλλιεργήσει αυτές τις όψεις του εαυτού του μακριά από τη διαβρωτική ενέργεια της επέμβασης των άλλων.

Αντίστροφα, η ιδιωτικότητα δίνει και στους άλλους τη δυνατότητα να προστατεύονται από τους ιδιωτικούς εαυτούς του ατόμου. Η συμβίωσή μας προϋποθέτει τη συναρμογή των εαυτών μας, ακόμη και εκείνων που ενοχλούν, αηδιάζουν ή απωθούν τους άλλους. Μια λύση θα ήταν η βίαιη εκρίζωση αυτών των όψεων των εαυτών μας, αλλά κάτι τέτοιο θα αφαιρούσε ζωτικά στοιχεία της ταυτότητάς μας. Μια άλλη λύση- κι εδώ είναι που συμβάλλει η ιδιωτικότητα- είναι η περιχαράκωση των όψεων αυτών κατά τρόπο που να μπορούν να βιωθούν χωρίς να ενοχλούν, να αηδιάζουν ή να απωθούν τους άλλους. Ετσι, η διάκριση δημοσίου και ιδιωτικού τίθεται σε νέα βάση. Το ιδιωτικό έχει θέση στη δημόσια σφαίρα: ένα ζευγάρι έχει κάθε δικαίωμα να φιλιέται σε έναν δημόσιο χώρο χωρίς να μαγνητίζει το βλέμμα όλων, όχι όμως και δικαίωμα να προβεί σε οιαδήποτε ερωτική πράξη. Από την άλλη, η δημόσια σφαίρα ρυθμίζει όχι μόνο τα όρια του ιδιωτικού βίου αλλά και τον τρόπο που αυτός ασκείται: αυτός είναι ο λόγος που το κράτος, υπό αυστηρές προϋποθέσεις- οι οποίες συνδέονται με τη θεμελιακή σημασία που έχει η ιδιωτικότητα- έχει αρμοδιότητα να επεμβαίνει σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας.

Απέχουμε πολύ από την εποχή των σαφών οριοθετήσεων του δήμου από τον οίκο. Ενδέχεται η εποχή αυτή να είναι απλώς μέρος του ειδυλλιακού αθώου παρελθόντος μας. Σε κάθε περίπτωση όμως η κατά τον Μichael Walzer «φιλελεύθερη τέχνη του διαχωρισμού» μοιάζει να αντέχει στον χρόνο.

ΠΗΓΗ: , Τεύχος 01/2/2008

Ο Mario Vitti για τον Οδυσσέα Ελύτη

 

 

 

 

 ΠΗΓΗ:

Διαβάστε το στο: www.spoudasterion.pblogs.gr