Μαρία Πολυδούρη, "Μόνο γιατί μ'αγάπησες"

I found this fascinating quote today:

Η βιωματική ποίηση της Μαρίας Πολυδούρη αντανακλά, ως ένα βαθμό, τη "νεορομαντική σχολή", που αναπτύσσεται στον αστερισμό του μεσοπολέμου, περιόδου αναζητήσεως πολιτικής ισορροπίας στην Ελλάδα. Μικρασιατική καταστροφή, εθνική κρίση, οικονομικό χάος, κοινωνική ρευστότητα, συνθέτουν μία βασική υπαρξιακή αβεβαιότητα. Η ποίηση και, κυρίως, το βίωμα που την τροφοδοτεί, δέχονται το εξωτερικό ερέθισμα και το μετουσιώνουν σε λογοτέχνημα. Αυτό θα συμβαίνει όσο υπάρχουν άνθρωποι...spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

Μια ποιητική συνομιλία:Ο Αναγνωστάκης " συνομιλεί " με τον Εγγονόπουλο

I found this fascinating quote today:

Οι ποιητές συνομιλούν και διαλέγονται μεταξύ τους. Μόνο που η συνομιλία αυτή δεν είναι φωνήεσσα και ζωντανή. Ανιχνεύεται μάλλον δύσκολα στα έργα των ποιητών. Η ανίχνευση, βέβαια, μιας συνομιλίας ανάμεσα σε δύο ποιητές προϋποθέτει όραση ασκημένη σ'ένα είδος στοχαστικής και στοχαζόμενης ανάγνωσης του ποιητικού λόγου. Και αυτό, γιατί ο διάλογος και η συνομιλία των ποιητών δεν είναι κάτι που αποτυπώνεται έκτυπα και ζωντανά στην πάνω όψη της ποιητικής γραφής. Συνήθως λειτουργεί και συντελείται μ' έναν τρόπο υπόγειο και λανθάνοντα και τα ψήγματα της "ποιητικής συνομιλίας"κλείνονται, με τρόπο σχεδόν μη ορατό, στο κάτω στρώμα του ποιητικού λόγου... ... ... spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

Εκσυγχρονιστές - εθνικιστές: 100 χρόνια πόλεμος

Image via Wikipedia

I found this fascinating quote today:

Η Ιστορία επαναλαμβάνεται; Που σημαίνει: Μπορεί κανείς μελετώντας, φερ' ειπείν, την ιστορία της πατρίδας του να προβλέψει και το μέλλον της; Πρόκειται για ένα ερώτημα παλιό όσο το πρώτο ιστορικό βιβλίο του πλανήτη, αλλά ουσιαστικά αναπάντητο. Ένα είναι σίγουρο πάντως. Μερικές σελίδες της Ιστορίας της Ελλάδας είναι υπερβολικά προκλητικές. Σε βάζουν πραγματικά στον πειρασμό να κάνεις αναγωγές στο σήμερα.spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

Υστερόγραφο στο έτος Σολωμού

Image by RobW_ via Flickr

Στο πλαίσιο των ιστορικών δεδομένων της εποχής του ποιητή η Σόνια Ιλίνσκαγια - Αλεξανδροπούλου επισημαίνει πτυχές που μπορούν να απασχολήσουν τη σολωμική έρευνα

Ηταν πολύ φυσικό η έρευνα κατά τη διάρκεια του έτους Σολωμού να ασχοληθεί δυναμικά με την ένταξη του ποιητή στη σύγχρονή του ευρωπαϊκή λογοτεχνία, την ανίχνευση της τυπολογίας του. Πορεύτηκε πάνω σε δεσπόζουσες γραμμές της εποχής του, σημαδεμένες με τη μετάβαση από την ορθολογική παραδοσιακή ποιητική σταθερής θεματολογίας και μορφών σε μια νέα αντίληψη περί τέχνης με ανανεωμένη θεώρηση του ανθρώπου και της στάσης του απέναντι στον εσωτερικό και τον εξωτερικό του κόσμο. Στην ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας η κίνηση αυτή καταγράφεται ως στροφή από τον κλασικισμό προς τον ρομαντισμό, παρουσιάζει όμως ποικιλίες προσδιορισμένες από τα συγκεκριμένα σε κάθε έθνος ιστορικά συμφραζόμενα, και εκεί ακριβώς, στο σημείο διασταύρωσης του γενικού ρεύματος και μιας συγκεκριμένης ιστορικής «εντοπιότητας», αξίζει να εστιάσουμε την προσοχή μας.

Σημαντικό ιστορικό παράγοντα, που συγκροτεί μια μεγάλη ενότητα, αποτελούν τα απελευθερωτικά κινήματα στις χώρες της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Κοινά στοιχεία ιστορικής μοίρας: μακραίωνος και βαρύς ξένος ζυγός που είχε ανακόψει την ομαλή κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξή τους· αγώνες για την απελευθέρωση, συνυφασμένοι με έντονες διαφωτιστικές προσπάθειες· επιδίωξη να αναπληρωθεί το γρηγορότερο ο «χαμένος» χρόνος και να καλυφθεί σε λίγες δεκαετίες το χάσμα απέναντι στις χώρες που πορεύτηκαν ανεμπόδιστα και βίωσαν τις γνωστές φάσεις της ιστορικής λογοτεχνικής διαδρομής με πληρότητα ­ έτσι καθορίζεται το κοινό πλαίσιο μιας συμπυκνωμένης διαδικασίας που πολύ παραστατικά έχει αποκληθεί «ανάπτυξη σε επιτάχυνση».

«Είδος μεικτό, αλλά νόμιμο»

Ως σημείο αναφοράς λειτούργησαν οι δυτικοευρωπαϊκές λογοτεχνίες που, χωρίς να προσφέρουν κάποιες «καθαρές» τυπολογίες, ένα κοινό υπόδειγμα που να εφαρμόζεται ως μέτρο, ανέδειξαν τα μονίμως επαναλαμβανόμενα, τα «αναπότρεπτα» της λογοτεχνικής ιστορίας.

Αντικρίζοντας από αυτή την οπτική γωνία την πορεία του Σολωμού, επισημαίνουμε, με τρόπο σχεδόν τηλεγραφικό, μερικές πτυχές που μπορούν ακόμη να απασχολήσουν τη σολωμική έρευνα:

1. Με όσα γνωρίζουμε για τη διαμονή του Σολωμού στην Ιταλία, τα πρώτα ελληνικά ποιήματα της Ζακύνθου μάς υποβάλλουν τη σκέψη για την ασυγχρονία ανάμεσα στη θεωρητικά κατακτημένη αντίληψη και στη δημιουργική πρακτική του νέου ποιητή. Πρόκειται για ένα συνηθισμένο φαινόμενο της εποχής και του χώρου που μας ενδιαφέρει: η μεταφύτευση της προηγμένης ξένης πείρας, κατά κανόνα, δεν γίνεται άμεσα· το πάτριο έδαφος, η στάθμη της εγχώριας παράδοσης λειτουργούν ανασταλτικά, καθυστερώντας ανοίγματα που ετοιμάζονται υπογείως, ενώ στην επιφάνεια βγαίνουν τα αφομοιωμένα πρότυπα της προηγούμενης φάσης. Για ένα σύντομο λοιπόν διάστημα ακολουθεί την κεκτημένη υφολογική ταχύτητα που βρίσκει στον τόπο του.

Στροφή προς την Επανάσταση

2. Η ριζοσπαστική στροφή προς τη θεματολογία της ελληνικής Επανάστασης, αποτυπωμένη πρώτα στον «Υμνο εις την Ελευθερίαν» και επιβεβαιωμένη έπειτα με το «λυρικό ποίημα» «Εις τον θάνατον του λορδ Μπάιρον», δεν μπορούσε να μη συνοδεύεται από έντονες διαφωτιστικές διαθέσεις. Ο ποιητικός λόγος που θέλει να είναι παραινετικά δραστικός, σε πανεθνική κλίμακα, τείνει προς τον υψηλό τόνο και τους δοκιμασμένους κλασικιστικούς τρόπους οργάνωσης. Ο έκδηλος διδακτισμός που αξιοποιεί πληθωρικά ρητορικά σχήματα, παραφράσεις, προσωποποιήσεις, μετωνυμίες, αλλά φροντίζει να είναι και απολύτως σαφής· οι λέξεις σηματοδότες, ως κοινώς γνωστοί κώδικες της φιλελεύθερης ποίησης της εποχής: ελευθερία, ανδρεία, σπαθί, φλόγα κλπ. · η επιστράτευση της ένδοξης αρχαιότητας (οι 300, ο Πίνδαρος και ο Αλκαίος, ως ιερά πρότυπα της μαχόμενης ποίησης) ­ κοινός επίσης κανόνας της επαναστατικής λογοτεχνίας που επιθυμούσε να προβάλλει το σύγχρονο, επίκαιρο, εθνικό μέσα από καθιερωμένα, πανανθρώπινης αίγλης, σύμβολα ­ συνδέουν τα πρώτα επαναστατικά έργα του Σολωμού με κλασικιστικά υποδείγματα του είδους. Ωστόσο οι αναφορές του στην αρχαία Ελλάδα είναι σχετικά περιορισμένες και, άλλωστε, έχουν μια επιπλέον ιδιότητα ­ δεν ανακαλούν αφηρημένες έννοιες και σχήματα, αλλά ένα ζωντανό στη μνήμη του έθνους προαιώνιο παρελθόν του. Εντυπωσιάζει και το γεγονός ότι οι επιστροφές αυτές δεν έχουν συμβατική αρχαϊκή περιβολή ­ σε αυτό το σημείο η αποκοπή του Σολωμού από την κλασικιστική παράδοση είναι φανερή και οριστική.

Τα «ελληνικά» και οι Ελληνες

3. Στον «Διάλογο», έργο στοχασμού με καθαρά διαφωτιστική δομή, προορισμένη να προωθεί τις θεωρητικές θέσεις του συγγραφέα, ο ηγετικός ρόλος που απολάμβανε ο Σολωμός στον «Υμνο», με πολιτικά κυρίως κηρύγματα, εμπλουτίζεται τώρα με πνευματική διάσταση, που κρίνεται ως αναπόσπαστη από τον αγώνα για την ελευθερία. Θεμελιώνοντας την ήδη συντελεσμένη επιλογή του στο γλωσσικό ζήτημα, συνδέει άμεσα την ανάγκη επικράτησης της δημοτικής με τη δυνατότητα μιας γόνιμης ανάπτυξης της εθνικής συνείδησης ­ νοιάζεται όχι μόνο για «τα ελληνικά» αλλά και για τους «Ελληνες», για το μέλλον τους. Η οξυδερκής, προσγειωμένη σκέψη του θα αποδειχθεί προφητική.

Εξαιρετικά σημαντική, ως διαφοροποίηση από το νοησιαρχικό διαφωτιστικό αξίωμα, είναι η αναφορά του στις δύο οδηγήτριες φλόγες ­ του νου και της καρδιάς που συμμετέχουν στη δημιουργία, ενώ οι συγγραφείς «ομοιώνονται με τα συμβεβηκότα, που περιγράφουν». Οπως παρατηρεί ο Κ. Θ. Δημαράς, η αναφορά στις δύο φλόγες δηλώνει την επιθυμία σύνθεσης των ρομαντικών και των κλασικιστικών στοιχείων «εις είδος μικτό αλλά νόμιμο», τη συσχετίζει όμως με τη μεταγενέστερη φάση της δημιουργίας του Σολωμού.

4. Από την ηρωική αγωνιστική ατμόσφαιρα του «Υμνου» και άλλων ποιημάτων του ίδιου κύκλου, ο «Λάμπρος» μάς μεταφέρει σε σφαίρες ρομαντικής εσωστρέφειας και ηθικού προβληματισμού. Και εδώ οι διδακτικές προθέσεις εξακολουθούν να είναι έντονες, αλλά εμμεσοποιούνται στην πλοκή του έργου που είχε σχεδιαστεί ως επικολυρική σύνθεση. Το ιστορικό όμως πλαίσιο με τα γεγονότα της Επανάστασης φωτίζεται πολύ υποτονικά ­ μόνο ως ένα βιογραφικό στοιχείο του κεντρικού ήρωα. Η μορφή του συλλαμβάνεται από τον ποιητή κάτω από την επιρροή των βυρωνικών ηρώων, με προβολή δύο ανταγωνιστικών κόσμων στη φύση του ανθρώπου. «Κακοήθης», αλλά και «μεγαλόψυχος», ο Λάμπρος τελικά οδηγείται στην τιμωρία για τον αμοραλισμό του. Η βυρωνική διάσταση ενός ξεχωριστού ατόμου που έρχεται σε σύγκρουση με το περιβάλλον, φαίνεται πως δεν ριζώνει στα ελληνικά συμφραζόμενα. Είναι ένας άλλος κοινός τόπος του χώρου που μας απασχολεί: η κύρια σύγκρουση τοποθετείται στο πεδίο των απελευθερωτικών αγώνων και το ρομαντικό αίτημα της προσωπικής ελευθερίας δεν ξεχωρίζει από αυτό το γενικό πλαίσιο, εντάσσεται στο πνεύμα του κοινωνικού συνόλου, στις δικές του ηθικές σταθερές.

Η μεταφυσική διάσταση

5. Στον «Κρητικό», που γράφεται ενώ συνεχίζεται η επεξεργασία του «Λάμπρου», η σχηματιζόμενη τάση προς ανύψωση μεταβάλλει ριζικά όλη την ατμόσφαιρα του έργου και κυρίως τη διάπλαση του κεντρικού προσώπου: αίρεται η βυρωνικού τύπου δυαδική σκιαγράφηση του χαρακτήρα του ­ το σπαραχτικό χάσμα ανάμεσα στη «μεγαλόψυχη» πατριωτική δραστηριότητα και στα μοιραία πάθη. Ο Κρητικός παρουσιάζεται ως απόλυτα θετικός ήρωας ­ θαρραλέος, έτοιμος για αυτοθυσία αγωνιστής, το ίδιο συνεπής και πιστός στον έρωτά του. Η χρονικά πολυεπίπεδη μονολογική δομή του ποιήματος μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε άμεσα αυτή τη συνέπεια σε απεριόριστη, μέχρι Δευτέρας Παρουσίας, διάρκεια.

Πολύ μεγαλύτερη, ιδεοκρατική, βαρύτητα κερδίζει η μεταφυσική διάσταση του έργου. Με τη δική της δυναμική διείσδυση η σχέση ανθρώπου-φύσης πάει να αποκτήσει κοσμογονική εμβέλεια και, ταυτόχρονα, την αξονική υπόσταση της εθνικής ψυχοσύνθεσης, θέτοντας το πρώτο λιθαράκι στο μυθικό μοντέλο των «Ελεύθερων Πολιορκημένων».

6. Το ηρωικό Μεσολόγγι θα δώσει στον Σολωμό την ιδανική ιστορική βάση, ώστε ο μύθος που επιθυμεί να δημιουργήσει να οικοδομείται πάνω στη μεγαλειώδη, αλλά και απτή, σύγχρονη πραγματικότητα. Η γόνιμη διασταύρωση του μύθου και της ιστορίας λειτουργεί παραδειγματικά, θεμελιώνοντας νέες εθνικές νομοτέλειες που στηρίζονται στο ζωντανό παρόν, όσο και στις πρωταρχικές Μεγάλες Ουσίες της ζωής, στην οικουμενική τάξη της. Επειτα από έναν και πλέον αιώνα σε αντίστοιχη φάση μεγάλης εθνικής έξαρσης, αυτό το νήμα των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» θα πιάσει η «Ρωμιοσύνη» του Γ. Ρίτσου. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και το μεταγενέστερο «Αξιον εστί» του Οδ. Ελύτη.

Χωρίς να παραμερίζεται ο ρομαντικός ανθρωποκεντρισμός, η ατομική του διάσταση υποχωρεί μπροστά στην προβολή της «ομογνωμίας» του συλλογικού ήρωα. Είναι επίσης χαρακτηριστικό πως και η αποτίμηση του αφηγητή αντιπροσωπεύει κάτι πολύ περισσότερο από την ατομική του άποψη ­ λειτουργεί ως φορέας και εκφραστής της εθνικής παράδοσης. Και τα δύο στοιχεία συνθέτουν ένα στίγμα ιδιαιτερότητας στο σύνολο του ρομαντικού ρεύματος, κοινό για τις χώρες παρόμοιας με την Ελλάδα ιστορικής μοίρας.

7. Το επόμενο βήμα, με τον «Πόρφυρα», οδηγείται, σε αντιστοιχία με την ιστορική στιγμή, από τον εθνικό προς τον ατομικό, θα μπορούσαμε να πούμε, υπαρξιακό μύθο, που συντηρεί τη γοητεία του ανθρώπινου μεγαλείου στα προσωπικά, αλλά παραδειγματικά, διαχρονικά όρια. Με τη μετάθεση από το συλλογικό στο ατομικό εγκαταλείπεται οριστικά και η όποια έγνοια για το είδος μικτό αλλά νόμιμο. Είναι ένας ιδιόμορφος αποχαιρετισμός στα όπλα που κρατά από τη διαδρομή που διανύθηκε τη ριζωμένη βαθιά αίσθηση του κερδισμένου ανθρώπινου ύψους. Εχω την εντύπωση πως κάτι από αυτά έχει βιώσει και η δική μας εποχή και μακάρι να μην το χάσει τελείως.
Η κυρία Σόνια Ιλίνσκαγια-Αλεξανδροπούλου είναι καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 24 Ιανουαρίου 1999

Η ΜΕΓΑΛΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΓΕΝΙΑ

I found this fascinating quote today:

Το δίτομο έργο του Αλέξανδρου Αργυρίου «Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας και η πρόσληψή της στον Μεσοπόλεμο (1918-1940)» εστιάζει την προσοχή του σε τρία πεδία των γραμμάτων μας: την ποίηση, την πεζογραφία και την κριτική. Βασισμένος σ' ένα ογκώδες αρχειακό υλικό, παρμένο από τα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής, όπως και από τη φιλολογική σελίδα της «Καθημερινής» κατά τη διάρκεια του ίδιου διαστήματος, ο Αργυρίου παρακολουθεί την εμφάνιση και την εξέλιξη έργων και συγγραφέων σε συνάρτηση με την υποδοχή (θετική ή αρνητική) που τους επιφυλάσσει η κριτική. Τα χρόνια είναι κρίσιμα και τα μεγέθη πολύ σημαντικά: από τον Σικελιανό, τον Βάρναλη, τον Καρυωτάκη, τον Πολίτη και την Αξιώτη ώς τον Καβάφη, τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Μπεράτη και τον Σκαρίμπα.spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

Τα τηλεοπτικά καθεστώτα

Image by just Luh. via Flickr

I found this fascinating quote today:

του Νάσου Βαγενά

Η τηλεόραση είναι μια θαυμάσια εφεύρεση που έχει προσφέρει αρκετά και που θα μπορούσε να προσφέρει πολύ περισσότερα στον άνθρωπο. Η χρήση της, όμως, στον βαθμό που υπακούει σε ολοκληρωτικά πολιτεύματα ή στους νόμους της σημερινής αγοράς, την έχει καταστήσει επιβλαβή.spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ & ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

I found this fascinating quote today:

Διάφοροι ορισμοί έχουν δοθεί στην έννοια «πολιτισμός». Αυτό καθιστά ιδιαίτερα δυσχερή τον προσδιορισμό του (όπως και τον καθορισμό της πολιτιστικής δραστηριότητας). Ως εκ τούτου, ένας μάλλον κατάλληλος τρόπος για να γίνει αυτή η προσέγγιση είναι να εξεταστεί η έννοια αυτή μέσω του διαχωρισμού της σε τεχνικό ή τεχνολογικό και σε πνευματικό πολιτισμό ή κουλτούρα.spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

Επιστήμη και Ηθική: Ετεροθαλείς;

Cover via Amazon

του Θ.Π.Τάσιου,
ομότιμου καθηγητή του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου

Στην περιπέτεια της Γνώσης τού Κόσμου, μπορεί να διακρίνει κανείς και αγαθοποιές επαφές με την Ηθική

1. «Σπουδαγμένος άνθρωπος, δέν ντρέπεται να φέρεται έτσι πρόστυχα;». Αυτή είναι μια συνήθης απορία, με την εξ ίσου συνήθη απάντηση «άλλο οι γνώσεις - κι άλλο η καλωσύνη». Η μαυρίλα της ψυχής μας, δέν ασπρίζει με τα γράμματα, ούτε με τις τέχνες. Ηθος θα 'πεί να θέλεις να στερηθείς εσύ κάτι εδώ και τώρα, για χάρη ενος άλλου, εκεί και ύστερα - και να φχαριστιέσαι κιόλας! Τί σχέση έχει λοιπόν τούτο το «παράλογο» βίωμα με την εκμάθηση της ορθογραφίας ή του ηλεκτροδράπανου; Ο Αριστοτέλης (Ηθ. Νικ., 1169α) έλεγε: «Το των φίλων ένεκα πολλά πράττειν κάν δέη υπεραπωθνήσκειν, [...] οι υπεραποθνήσκοντες αιρούνται γάρ μέγα καλόν εαυτοίς [...]. Γίνεται μεν γάρ τω μέν φίλω χρήματα [...], το δέ μείζον αγαθόν εαυτώ απονέμει». Χωρίς αυτήν την οντολογική θεμελίωση της πρακτικής ηθικής, αμύητοι θα μείνομε στο γλυκό κρασί της αγάπης - και απαίδευτοι. Στερημένοι δηλαδή μιας Παιδείας συν-Μετοχής, που είναι διαφορετική απ' την παιδεία κατά-Κτησης δεξιοτεχνιών.

2. Με τούτα τα δεδομένα, λέμε λοιπόν συνήθως «καμμία σχέση δεν έχει η Επιστήμη με την Ηθική». Απεναντίας μάλιστα, μερικοί θα πρόσθεταν πως η Επιστήμη γεννά τους απάνθρωπους πολέμους και την καταστροφή του περιβάλλοντος - αλλ' αυτές τις κατάρες φυλάξτε τες για την Τεχνολογία, παρακαλώ! Για κείνο δηλαδή το ενέργημα που θέτει εξαρχής σκοπόν συγκεκριμένο προκειμένου να ικανοποιήσει μιαν ανάγκη, παράγοντας ένα αντίστοιχο αγαθό. Το πόσο «αγαθό» αποδεικνύεται ετούτο (για πόσους/ποιούς/πότε;), αυτό είναι ενα άλλο θέμα - το οποίο, πάντως, δέν προσφέρεται για εύκολους μανιχαϊσμούς...

3. Σ' αυτή λοιπόν την περιπέτεια της Γνώσης τού Κόσμου, μπορεί παρα ταύτα να διακρίνει κανείς και κάμποσες αγαθοποιές επαφές με την Ηθική.

α) Η Επιστήμη ανατρέπει πάμπολλες δεισιδαιμονίες (παράλογες πίστεις δηλαδή σε μυστηριώδη τάχα αντικείμενα ή φαινόμενα ή συμπεριφορές). Κι ας θυμηθούμε οτι δεισιδαιμονία θα 'πεί κατα βάθος «φόβος» (δείδω) - φόβος για παντός είδους δαίμονες, για ανύπαρκτα «όντα» δηλαδή που δήθεν μοιράζουν (δαίονται) τη μοίρα. Η καταπίεση που προκαλούν οι δεισιδαιμονίες στην ταλαίπωρη ψυχή-μας, καθώς κι οι αντίστοιχες στρεβλώσεις της κοινωνικής-μας συμπεριφοράς είναι πολύ γνωστές στην Ψυχολογία: Εχουν διαπιστωθεί ποικίλες ψυχοσωματικές ανωμαλίες, οφειλόμενες στους υποβόσκοντες φόβους, καθώς και παρεπόμενες εγωιστικές συμπεριφορές. Οσο η Επιστήμη θα απωθεί τα όρια του ανεξήγητου προς τα έξω, τόσο θα συμβάλλει σ' αυτής τουλάχιστον της κατηγορίας την ηθικότερη συμπεριφορά. (Αλλο θέμα, βέβαια η ανάγκη για ένα ηθελημένο προσωπικό συγκινησιακό περιβάλλον που ηδύνει τον βίον).

β) Η κυριότερη όμως οιονεί-ηθική συμβολή της ελεύθερης (και διαψεύσιμης) Γνώσης, μου φαίνεται οτι είναι η ήρεμη συνειδητοποίηση της σμικρότητάς-μου, μέσα σ' ενα όλο και πλατύτερο Σύμπαν. Θυμάστε, λόγου χάρη, οτι ο γαλαξίας στον οποίον ανήκει το ηλιακό-μας σύστημα, περιλαμβάνει 100 δισεκατομμύρια αστέρες - κι οτι το γνωστόν σύμπαν περιέχει μερικά δισεκατομμύρια τέτοιους γαλαξίες. Ο σιωπηρός θαυμασμός του μεγέθους (και του μεγαλείου) ετούτου, όσο λίγο κι άν διαρκεί, παράγει σεμνότητα: Σε ποιά σκόνη της σκόνης βρίσκομαι, και τί συμπαντικό «νόημα» μπορεί να έχει η σκληρότητά-μου στον διπλανό-μου.

Ασε που γελάν κι οι κότες σήμερα με την υπερφίαλη (ανθρωπογενή, φυσικά) άποψη οτι ο Κόσμος έγινε για μάς...

γ) Γνωρίζομε σήμερα πολύ καλά (παρά τις περί του αντιθέτου απόψεις τού, προσωρινού, νομίζω, πλανητάρχη μας) οτι ετούτη η σεβαστή πομπή των εξελισσόμενων έμβιων όντων που έφθασε μέχρι τον άνθρωπο, είναι το συγγενολόι-μας που συνταξιδεύει πάνω σε τούτον τον κόκκο της Γής. Ας πάμε μαζί όπου πάμε - κι άς πάμε μ' αλληλοστήριξη. Τέτοιες είναι οι πρώτες δυνητικές παρενέργειες αυτής της επιστημονικής γνώσης (κι είναι παρενέργειες ηθικής κατηγορίας. Κάτι ανάλογο με το αμφικτιονικό «το συγγενές φυλάττοντες»...).

Οχι. Δέν συμμερίζομαι την αυτοαποκαλούμενη βαθειά Οικολογία - φτάνουν οι Μεταφυσικές: Κάθε Αξιολογία πηγάζει (εξ ορισμού) απ' τον Ανθρωπο - διότι δέν θέλομε να διαιωνίζομε τον φαρισαϊσμό (έναντι εξωγενών a priori κανόνων). Απεναντίας, την συναίσθηση της υπαρξιακής και συμπαντικής συν-γένειας με τους «συνταξιδιώτες» της Γής, ο άνθρωπος θα την νοιώσει μόνος του (άν την νοιώσει), κι ο άνθρωπος θα την συγκρίνει με άλλης κατηγορίας ανάγκες του.

δ) Τέλος αναζητούνται μαθηματικώς όλοι οι πιθανοί συνδυασμοί συμπεριφοράς των μελών μιας δεδομένης Ομάδας υπο την πίεση συγκεκριμένου προβλήματος. Καταγράφονται οι αντίστοιχες τελικές κερδοζημίες έκαστου μέλους. Ετσι εντοπίζονται εκείνες οι συμπεριφορές, οι οποίες οδηγούν

(i) σε βελτιστοποίηση του κέρδους έκαστου μέλους,

(ii) σε βελτιστοποίηση του κέρδους της Ομάδας.

Αυτής της φύσεως οι μαθηματικές διερευνήσεις, φαίνονται να επιβεβαιώνουν (άκουσον, άκουσον) ορισμένες παραδοσιακές συμβιωτικές εντολές...

4. Μ' όλα τούτα βέβαια, καθόλου δεν υποστηρίζω οτι μπορεί να παραγάγομε την προστακτική έγκλιση του Δέοντος, απ' την οριστική έγκλιση της Επιστήμης - άπαγε. Απλές «ενθαρρύνσεις» ηθέλησα να υπενθυμίσω υπέρ του ήθους. (Γι' αυτό άλλωστε δέν μνημόνευσα και την, συμπαθή κατα τα άλλα, εξελιξιοκρατική ηθική θεωρία). Και διότι δέν μπορείς να πράξεις, παρα μόνον αφού συσχετισθείς μ' όλες τις συνιστώσες του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο θα παρέμβεις. Γι' αυτό κι η Γνώση προηγείται χρονικώς.

Αραγε, είχε δίκιο ο ποιητής όταν μας διαβεβαίωνε «όσο γνωρίζεις πιό καλά, τόσο αγαπάς πιο πλέρια»;
ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 3 Σεπτεμβρίου 2006