ΜΙΛΤΟΣ ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ, “ Ο ΕΛΕΓΚΤΗΣ”

Ένας μπαχτσές γεμάτος αίμα

είν’ ο ουρανός

και λίγο χιόνι

έσφιξα τα σκοινιά μου

πρέπει και πάλι να ελέγξω

τ’ αστέρια

εγώ

κληρονόμος πουλιών

πρέπει

έστω και με σπασμένα φτερά

να πετάω

(Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο, 1958 )

Γ ι α τ ο ν π ο ι η τ ή:

Ο Σαχτούρης αν και επηρεάστηκε απο τον υπερρεαλισμό - (που οδηγεί την ποίησή του σε κόσμους υπερλογικούς με χρήση ιδεοπλαστικών εικόνων, λεκτικής λιτότητας και αυστηρότητας) δεν αφομοιώθηκε σε αυτόν και θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε οτι ξέφυγε απο αυτόν αποκτώντας μια καθαρά προσωπική φωνή.

Έχει μάλιστα ειπωθεί πως ο κόσμος των ποιημάτων του είναι κλειστός, κρυπτικός, ατομικός (εξ'ου και η δυσκολία άμεσης πρόσληψής τους) με ευαίσθητες κεραίες που συλλαμβάνουν τα μηνύματα της εποχής του.

Μπορεί, λοιπόν, με ευκολία να χαρακτηριστεί ως ένας ποιητής του παραλόγου και του συμβολισμού. Η γλώσσα των ποιημάτων του είναι ελλειπτική, λιτή, τραγική, σκυνθρωπή και σοβαρή. Ο ποιητής τους συνήθως είναι αγέλαστος, πονεμένος, αηδιασμένος, έντρομος, κατεχόμενος από οράματα εφιαλτικά, λόγω των τραγικών βιωμάτων του, και γι αυτό ακριβώς νοσταλγός ενός χώρου υψηλότερου και καθαρότερου (όπως ο "ουρανός").

Ένα άλλο σημαντικό γνώρισμα της ποίησης του είναι η έντονη εικονοποιία και η συχνή χρήση χρωματικών όρων (δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε την ενασχόληση του Σαχτούρη με τη ζωγραφική)

Τα ποιήματά του,τέλος, είναι εμπνευσμένα απο την περίοδο της κατοχής και της μεταπολεμικής εποχής.

Σ χ ο λ ι α σ μ ό ς

Το θέμα του «Ελεγκτή»: η ευθύνη του ποιητή να καθιστά δυνατή την επικοινωνία γης με «ουρανό», να συνδέει δηλ. τους ανθρώπους με τις υψηλές αξίες, να τους φωτίζει με τα αστέρια, να πετάει όλο και πιο ψηλά και να είναι θεματοφύλακας της κληρονομιάς. Για να το πετύχει αυτό οφείλει να είναι σε διαρκή επαγρύπνηση πράγμα που φαίνεται κι από τον τίτλο (Ελεγκτής = αυτός που διαρκώς ελέγχει)

Οι ιδεοπλαστικές εικόνες του «Ελεγκτή»

και η μεταξύ τους σύνδεση:

α) (στ. 1-3) κακοποιημένος ουρανός / Ο ουρανός, χώρος των υψηλών αξιών και μοναδική ελπίδα για τον άνθρωπο, παρουσιάζεται ακατάστατος και αιματοβαμμένος (μπαχτές, αίμα), κακοποιημένος από τη "βρωμιά" επί γης. Παρά την άσχημή του όμως κατάσταση, υπάρχει η ελπίδα να βρεθεί κάποια περιοχή του καθαρή (λίγο χιόνι), ώστε να οδηγήσει εκεί ο ποιητής τους ανθρώπους.

β) (στ.4-6)ουράνιος ελεγκτής / Ο Ελεγκτής, επιστρατεύοντας όσες δυνάμεις του έχουν απομείνει (έσφιξα τα σχοινιά μου), αγωνιά και νιώθει υποχρεωμένος επανειλημμενα να ελέγχει αν τα αστέρια φωτίζουν τη σωστή διαδρομή. Και τούτο, καθώς σε αντίθετη περίπτωση υπάρχει ο κίνδυνος απώλειας του σωστού δρόμου και το ενδεχόμενο να οδηγήσει τους ανθρώπους στις "βρωμισμένες" περιοχές του ουρανού.

γ)(στ. 7-11) ο ποιητής ως κακοποιημένο πουλί / Ο Ελεγκτής, που ασφαλώς είναι ο ίδιος ο ποιητής (εγώ), καθότι "κληρονόμος πουλιών", μύστης δηλ. υψηλών αξιών, νιώθει το χρέος να συνδέει διαρκώς γη με ουρανό, ανθρώπους με υψηλές αξίες. Αυτό ωστόσο είναι εφιαλτικό, αν λάβουμε υπόψη ότι ο ποιητής έχει τα φτερά του τσακισμένα από τις δύσκολες συνθήκες που βίωσε στο παρελθόν.

Κάθε εικόνα αποτελεί μιαν αυτόνομη μικρή ιστορία. Η τελευταία μάλιστα μοιάζει να χωρά τις άλλες δυο : ο ποιητής πετάει «με σπασμένα φτερά» ως τον «ουρανό» που είναι κι αυτός ματωμένος.

Με βάση τις παραπάνω εικόνες εναλλάσσονται και οι σκηνές με ταχύτητα. Τα «πρέπει» και οι βουλητικές προτάσεις λειτουργούν ως σύνδεσμοι μεταξύ των εικόνων – σκηνών.

Τα στοιχεία της σκηνοθεσίας του «Ελεγκτή»:

α) χώρος: γη – ουρανός (δύο περιοχές που αλληλοεμπλέκονται και συμφύρονται μεταξύ τους).

β) χρόνος: απροσδιόριστος (μόνη χρονική ένδειξη το «και πάλι», που τονίζει την επαναληπτικότητα του χρέους).

γ) δράση: η οφειλή του ποιητή να συνεχίσει να πετάει ακόμη και με σπασμένα φτερά, για να συνδέει γη και ουρανό.

Τα μορφικά χαρακτηριστικά του «Ελεγκτή»:

α) καινούρια νοηματοδότηση λέξεων (αιμα, χιόνι, μπαχτσές, ουρανός, σκοινιά, πουλιά...)

β) γλώσσα απλή

γ) λεξιλόγιο λιτό

δ) κυριαρχία ουσιαστικών και ρημάτων (έτσι κερδίζει ο ποίημα σε πυκνότητα και βάθος)

ε) διατύπωση άλλοτε πληθωρική (στ. 1-3, απόδωση των χαρακτηριστικών του ουρανού) κι άλλοτε ελλειπτική (στ. 4-6 )

στ) επαναληπτικότητα του «πρέπει» και οι βουλητικές προτάσεις που τα ακολουθούν (τονισμός του χρέους)

ζ) το «και πάλι», η μοναδική χρονική ένδειξη, δείχνει ότι η κίνηση του ποιητή εκτός από επαναλαμβανόμενη είναι και (εφιαλτικά) αμφίδρομη

η) χρήση χρωματικών όρων (το κόκκινο παραπέμπει σε ζωή και θάνατο)