O ποιητής
ΜΙΛΤΟΣ ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ
Η απόρριψη της διακοσμητικής χρήσης της ποιητικής γλώσσας και η μέγιστη δυνατή συμπύκνωση ως πάγια μέθοδος παραγωγής ύφους συνοδεύουν τον Μίλτο Σαχτούρη στις περισσότερες συλλογές του. Τα πράγματα και οι χρήσεις τους περιγράφονται με σχετική πιστότητα, η ποιητική δράση προωθείται διαμέσου της ταχείας διαδοχής των εικόνων-επεισοδίων, ενώ το περιγραφικό μέρος της αφήγησης (διάταξη του χώρου, λεπτομέρειες για τα σημεία που τον ορίζουν) μειώνεται στο ελάχιστο δυνατόν.
Η διαύγεια των εικόνων (ο Σαχτούρης δεν παρεμβάλλει ψυχολογικές περιγραφές και αποφεύγει την ιδεολογική σήμανση) και ο στρόβιλος της διαδοχής τους στην οθόνη μετατρέπουν τη φθαρμένη ιδέα του απολεσθέντος παραδείσου σε δραστικό μοτίβο, υποστηρίζοντας εκ του συστάδην την καταχρηστική λειτουργία του. Ο Σαχτούρης δημιουργεί ιδεοπλαστικές εικόνες με καθ' όλα αυθύπαρκτη αξία. Μακριά από το να αντιπροσωπεύουν εικονοποιημένες ιδέες, προσφέρουν το υλικό περίγραμμα για τη δέουσα υποδοχή των νοητικών παραστάσεων.
Ο Σαχτούρης μας καλεί να ψαύσουμε τα τραύματα και τις πληγές του και να αναλογιστούμε το μέλλον του. Μας απαγορεύει, ωστόσο, πιστεύοντας ότι το ζήτημα δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητά του, να σκεφτούμε τρόπους θεραπείας ή να εξηγήσουμε, άχαρα και εκβιαστικά, τα δεινά του. Η υπόδειξη των συμπτωμάτων αρκεί - τα υπόλοιπα είναι φιλολογία.
Εκείνο που προέχει είναι η εικόνα. Η υπεροχή της είναι αδιαμφισβήτητη με την έννοια όχι μόνον μιας δομικής μονάδας αλλά και ενός προτεταμένου, ανεξάρτητου φορέα νοήματος, που έλκει ευθέως την καταγωγή του από την εξπρεσιονιστική θεωρία και πράξη.
Η χρήση της εικόνας οφείλει να πηγαίνει πέρα από τη στεγνή καταγραφή της εξωτερικής πραγματικότητας. Η εικόνα αποκτά αυτόνομη ισχύ, που την απεγκλωβίζει από το περιοριστικό καθεστώς του κατόπτρου. διαμέσου των συμβολικών αποχρώσεων, που θα της προσδώσει ο εξπρεσιονιστής, δημιουργεί ένα εσωτερικό τοπίο, το οποίο, μολονότι εξακολουθεί να αντανακλά εμπειρίες και βιώματα της καθημερινής ζωής, πόρρω απέχει από τον ρεαλισμό της κοινωνικής παρακμής ή από το λυρικό ύφος της προσωπικής εξομολόγησης. Το αλλόκοτο και το υπερβολικό, που διακρίνουμε στις εξπρεσιονιστικές εικόνες, εκπροσωπούν τα πάγια - αν και μη ορατά δια γυμνού οφθαλμού - χαρακτηριστικά ενός κόσμου που πάσχει σε όλη του την έκταση.
Οι εικόνες του εξελίσσονται σε αυτοδύναμες συμβολικές ενότητες, που αγνοούν το μεμονωμένο επεισόδιο και, γενικότερα, την περιπτωσιολογία, δημιουργώντας ένα παρατονισμένο, εσωστρεφές σύμπαν, όπου αντικείμενα, ζώα, άνθρωποι και μηχανές, χωρίς να αποβάλλουν τις κοινώς αποδεκτές ιδιότητές, βαθμιαία εκπίπτουν σε διεστραμμένα υποκατάστατα του πραγματικού.
Ο Σαχτούρης βλέπει στην Κατοχή, στον Εμφύλιο και στον κοινωνικό ή πολιτικό αμοραλισμό των πρώτων μετά τον πόλεμο δεκαετιών την αδυναμία του συλλογικού σώματος να προκρίνει ορισμένες ηθικές αξίες και λύσεις ως αντίδοτο στην κρίση της εποχής. Παρατηρώντας, όμως, όσα παρατηρούν και οι υπόλοιποι της γενιάς του, οδηγείται σε κάπως διαφορετικά συμπεράσματα: οι νεκροί της εμπόλεμης σύγκρουσης και της εμφύλιας σύρραξης δεν είναι οι αδικαίωτοι πεσόντες μιας έντιμης υπόθεσης, αλλά οι τρομώδεις ήρωες ενός έπους στο οποίο θύτες και θύματα λαμβάνουν εξίσου μέρος. Η ιστορία δεν μετατρέπεται σε ανεξάλειπτη μνήμη, αλλά σε σύγχρονη τραγωδία, που παίζεται με την ίδια πάντοτε ένταση ως τις ημέρες μας. Τέλος, διάψευση δεν σημαίνει απώλεια κάποιου θολού ονείρου αλλά επίγνωση του τρέχοντος -ο παράδεισος δεν υφίσταται, κατά πάσα πιθανότητα, μάλιστα, δεν υπήρξε ποτέ.
Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
κριτικός λογοτεχνίας
Τι έγραψε ο Τύπος για τα βιβλία του
ΜΙΛΤΟΥ ΣΑΧΤΟΥΡΗ
(αποσπάσματα από κριτικές)
Ο Σαχτούρης έχει δημιουργήσει ένα δικό του κόσμο, με θεμέλια, αρχιτεκτονική διάρθρωση, ενότητα ύφους και περιεχόμενο. Έναν αποκλειστικά δικό του κόσμο, Μπορείς να τον αναγνωρίσεις όχι μόνον από οποιοδήποτε ποίημα αλλά κι από οποιονδήποτε στίχο. Ο κόσμος του Σαχτούρη φαίνεται κλειστός και σε μερικούς, ίσως στενά ατομικός. Κι όμως συνεχώς υπάρχει μια ευαίσθητη ακοή που αφουγκράζεται, κι ένα μάτι που βλέπει άγρυπνα, ό,τι γίνεται απ' έξω…
Νόρα Αναγνωστάκη
Κριτικός λογοτεχνίας
Περ. ΚΡΙΤΙΚΗ, Νο 10, 7-8-1960
Η λησμονημένη, Αθήνα, Ίκαρος, 1945. Σελ. 48
Ανάμεσα στην ψευδώνυμη συλλογή του Η μουσική των νησιών μου και την πρώτη επώνυμη Η λησμονημένη μεσολαβεί διπλή δοκιμασία: ατομική - η αρρώστια του - και συλλογική - η κατοχή.
Η διπλή αυτή δοκιμασία περνά στην ποίησή του σε μικρές έμμονες δόσεις. Αυτή η εμμεσότητα και το κερμάτισμα του προσωπικού και συλλογικού δράματος - του γίνεται γρήγορα ο ποιητικός χαρακτήρας του. Και ταυτόχρονα η περιρρέουσα ατμόσφαιρα που συμπιέζει την ποιητική του συνείδηση.
Γιάννης Δάλλας
Ποιητής, δοκιμιογράφος
Καθηγητής, Ιόνιο Παν/μιο
Περ. Ο ΠΟΛΙΤΗΣ, Νο 32. 1-2, 1980
Με το πρόσωπο στον τοίχο, Αθήνα, 1952. Σελ. 54
…Με το Πρόσωπο στον Τοίχο, οι κατακτήσεις του εκτείνονται σε βάθος ενώ κερδίζουν και σε ένταση. Ο λόγος του, γυμνός από επισημότητες, διαθέτει μια σπάνια λειτουργικότητα. Η λιτότητα των εκφραστικών του μέσων δεν εμποδίζει να αποδοθούν βαθύτατες καταστάσεις. Τα πράγματα εδώ έχουν αποκτήσει ένα γήινο βάρος. Μπροστά μας αναπτύσσεται ένας κόσμος κλειστός αλλά διακεκριμένος…
Αλέξανδρος Αργυρίου
Κριτικός λογοτεχνίας
Περ. ΑΓΓΛΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, Νο 7
Χειμώνας, 1954-1955
Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο, Αθήνα, 1958. Σελ. 15.
Η καινούργια συλλογή του Μίλτου Σαχτούρη, προάγει το έργο του ε σ ω τ ε ρ ι κ ά, και επεξεργάζεται περαιτέρω σε βάθος, τον μονογραμμικό, αλλά και τόσο εντατικό κόσμο του. Οι πάγιες αρετές ενός έργου μοναχικού, ιδιότυπου και φροντισμένου, διατρέχουν σταθερά και το βιβλίο τούτο: Αμεσότητα, αφαίρεση, συμπαγής λυρισμός, έντονη και αλλόκοτη υποβλητικότητα…
Βασίλης Νησιώτης
(= Πάνος Θασίτης)
Ποιητής
Περ. ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ, Νο 48/49, 2-3-1959
Ο περίπατος, Αθήνα, 1960. Σελ. 48
Ο Περίπατος του Μίλτου Σαχτούρη, είναι το πιο προχωρημένο βιβλίο του.
…έχει ενδιαφέρον η προσωπική αίσθηση του Σαχτούρη, ο τρόπος της ποιητικής διάκρισης των πραγμάτων. Όχι πως δεν υπάρχει ο εξωτερικός κόσμος, υπάρχει, αλλά από στιγμή σε στιγμή παίρνει τη μορφή διαφόρων εφιαλτικών φαντασιώσεων, υπακούοντας στο νήμα μιας κεντρικής εσωτερικής του αναταραχής, […].
Νικηφόρος Βρεττάκος
Ποιητής
Περ. ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 65-66
5-6-1960
Τα στίγματα, Αθήνα, 1962. Σελ. 48
Β΄ ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ
…Η ποίηση του Σαχτούρη, μια ποίηση αποκλειστικά ιδιωτικού χώρου, είναι μονόχορδη και μονοτονική, μα τούτο ακριβώς της δίνει και τον ιδιαίτερο της τόνο. Πρόκειται για μια ιδιότυπη έκφραση άγχους, που αντλεί την πρωτοτυπία της απ' την ατομικότητα του ποιητή κι αποτελεί διασταύρωση της ελεύθερης συνειρμικής του υπερρεαλισμού με τα σύμβολα του μετασυμβολισμού…
Κώστας Στεργιόπουλος
Ποιητής
Περ. ΕΠΟΧΕΣ, Νο 2, Ιούνιος 1963
Τα στίγματα, Αθήνα, 1962. Σελ. 48
Β΄ ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ
Είναι, επίσης, από τους σύγχρονους Έλληνες ποιητές ο περισσότερο εντυπωσιακός..
[…] Ο Σαχτούρης δεν βασανίζεται ούτε από το υπαρξιακό άγχος, ούτε από την αναζήτηση μιας μεταφυσικής εξόδου. Ανήκει σ' ένα τρίτο είδος εκφυγής. Πρόκειται για τυπική περίπτωση καλλιεργημένης παραισθητικής, με αιτιολογικό, όπως προσπάθησα ν' αποδείξω, την αυτοπροστασία. Θα μπορούσε ίσως να θυμηθεί κανείς τον Κάφκα, με την μέγιστη όμως διαφορά ότι στον Τσέχο συγγραφέα, αντίθετα με τον Έλληνα ποιητή, όλα τα σύμβολα, παρά τον εφιαλτικό χαρακτήρα τους, έχουν όχι μόνο κοινωνική καταγωγή, αλλά και κοινωνικό στόχο.
Τάσος Λειβαδίτης
Ποιητής
Εφ. Η ΑΥΓΗ, 11-6-1963
Ποιήματα (1945-1971), συγκεντρωτική έκδοση.
Αθήνα, Κέδρος, 1977. Σελ. 276. ISBN: 960-04-425-9
Στην περίπτωση του, που είναι ίσως η πιο μοναχική μετά τον πόλεμο, έχουμε μια προσωπική μυθολογία, έναν κόσμο συμβόλων δηλαδή, αποτελούμενο από ελάχιστες λέξεις και εικόνες που επαναλαμβάνονται με εκπληκτική συνέπεια σε όλο του το έργο μέσα στα τελευταία 34 χρόνια…
…Το έργο του Σαχτούρη εξελίσσεται σαν ένα ποίημα σ' ένα σ υ ν ε χ έ ς - μια καμπύλη δίχως μεταπτώσεις, με εξαίρεση τη σποραδική κορύφωση τριών τόνων που υποδεικνύουν την ύπαρξη δύο κόσμων: Ο ε δ ώ και τ ώ ρ α της έκπτωσης. Ο π έ ρ α και π ά ν ω της ανάστασης του ανθρώπινου…
Στέφανος Μπεκατώρος
Ποιητής
Περ. ΔΙΑΒΑΖΩ, Νο 14, 10-11-1978
Χρωμοτραύματα, Αθήνα, Γνώση, 1980. Αθήνα, Κέδρος 1995. σελ. 40 ISBN: 960-041-137-9
…είναι χαρακτηριστικός ο τίτλος Χρωμοτραύματα. Η έννοια ζωγραφισμένη ποίηση" προεξαγγέλλεται από κορυφής της συλλογής εδώ, συνεπτυγμένη: σημαίνει πως απεικονίζει σε όλα τα ποιήματά του τραύματα της ύπαρξης και των καιρών, με μια εικαστική, που ο ποιητής τη θεωρεί ανώτερη αντίληψη και απόδοση του κόσμου…
Ο Σαχτούρης είναι ένας ποιητής που ανεβάζει τη βαθύτερη και πανανθρώπινη παράδοση ως την πιο επίκαιρη και ερμητική πρωτοπορία. Ή καλύτερα, που, εν ονόματι της ποίησης, της μιας και αδιαίρετης, καταργεί αυτόματα τα όρια μεταξύ πρωτοπορίας και παράδοσης.
Γιάννης Δάλλας
Ποιητής, δοκιμιογράφος
Περ. ΠΟΛΙΤΗΣ, Νο 32. 1-2,1980.
Εκτοπλάσματα, Αθήνα, Στιγμή, 1986. Αθήνα, Κέδρος, 1989. Σελ. 40 ΙSBN: 960-040-287-7
Α΄ ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ
Μόλις δεκαεπτά ποιήματα πήραν τον παράξενο τίτλο Εκτοπλάσματα.
Καθώς το δείχνει κιόλας ο δίσημος τίτλος, πρόκειται για τις εκτός "πλάσματος" ορατές προβολές ενός ποιητή, που έγινε στο μεταξύ medium του εαυτού του.
Γενικότερα ο ποιητικός κόσμος στα Εκτοπλάσματα είναι διπλός: πάνω, κάτω. μισός στο σκοτάδι και μισός στο φως. στάσιμος και αναχωρητικός. θανάσιμος και αναστάσιμος. Αντιφατικός και φατικός.
Δ.Ν. Μαρωνίτης
Καθηγητής Παν/μίου Θεσσαλονίκης
Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 19-1-1980
Ποιήματα (1941-1972), συγκεντρωτική έκδοση.
Αθήνα, Κέδρος, 1996. Σελ. 32. ISBN: 960-040-041-5
…η συνταύτιση υποκειμενικού και αντικειμενικού, λογικού και παράλογου, υπαρκτού και ανύπαρκτου, είναι μια χαρακτηριστική συνθήκη σ' όλο το φάσμα της ποίησης του Μ. Σαχτούρη και δεν οφείλεται τόσο στην επίδραση του υπερρεαλισμού όσο γενικότερα σε μια προσωπική σχέση με τη λογοτεχνία και την τέχνη, που αναζήτησαν μια "λογική" των πραγμάτων έξω από την τρέχουσα, καθιερωμένη λογική. Είναι, λ.χ. ποιήματα του Γκ. Απολλινέρ και του Ν. Εγγονόπουλου, πεζά του Φρ. Κάφκα και του Ντ. Τόμας. Και, ακόμα, εικαστικές συνθέσεις του Ιερώνυμου Μπος και του Πάμπλο Πικάσο.
Αλέξης Ζήρας
Κριτικός λογοτεχνίας
Περ. Η ΛΕΞΗ, Νο 123/124, 9-12-1994
Ανάποδα γύρισαν τα ρολόγια, Αθήνα, Κέδρος, 1998. Σελ. 32. ΙSBN: 960-04-1556-0
Βασίλης Κ. Καλαμαράς: Η τελευταία ποιητική συλλογή σας, βλέπετε να έχει κοινά στοιχεία τόσο με τον συγκεντρωτικό τόμο που φτάνει ως το 1971 όσο και με τα μεταγενέστερα ποιήματα; Βλέπετε να υπάρχουν δύο περίοδοι;
Μίλτος Σαχτούρης: Ωραία το θέσατε το θέμα. Όλη η ποίησή μου, από τη Λησμονημένη ως σήμερα, είναι μια εξομολόγηση του ασυνειδήτου μου. Είναι συνέχεια. Μια ιστορία είναι. Είναι μια συνέχεια του ασυνειδήτου μου. Βγαίνουνε μόνα τους, χωρίς να κάνω καμιά προσπάθεια. Ένας φίλος μου, ο Θεός να τον συγχωρέσει, που ήταν καλός ποιητής, μου έλεγε: "Το πρωί κάθομαι και θα γράψω κάτι". Εμένα μου ερχόντουσαν τα ποιήματα βράδυ που κοιμόμουνα, στο δρόμο, στα καφενεία. Μια φορά σ' εάν καφενείο έγραψα μέσα σ' ένα μήνα μία συλλογή.
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 23-12-1998
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου