Διαδικτυακή ελευθερία και παραβατικότητα

 

Νίκος Δήμου, Συγγραφέας

Η ανω νυμία, μαζί με την ευκολία της δημοσίευσης έχει επιφέρει τη μεγαλύτερη αλλαγή στον χώρο της δημοσιότητας μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας

Η ιδιωτικότητα (privacy) στο Διαδίκτυο ταυτίζεται με τη δυνατότητα (και την παράδοση) της ανωνυμίας. Είναι ο μόνος χώρος επικοινωνίας όπου κυκλοφορούν περισσότεροι ανώνυμοι παρά επώνυμοι.

Όταν το 1993 δημοσιεύθηκε στον «Νew Υorker» η διάσημη σήμερα γελοιογραφία του Ρeter Steiner με τη λεζάντα «Στο Ιnternet κανείς δεν ξέρει αν είσαι σκύλος» δεν έκανε μεγάλη εντύπωση. Ήταν ακόμα η αρχή του Διαδικτύου και πολλοί δεν ήξεραν καν σε τι αναφερόταν.

Όμως με τον καιρό έγινε σλόγκαν, θεατρικό έργο («Νobody Κnows Ι΄m a Dog», του Αlan David Ρerkins), αντικείμενο κοινωνιολογικών ερευνών (Μorahan-Μartin and Schumacher, 2000) για την ανώνυμη διαδικτυακή παρουσία δειλών, ντροπαλών, φοβικών ή και ανώμαλων ανθρώπων, όπως επίσης για το φαινόμενο της «διαδικτυακής παρενδυσίας» (το να παρουσιάζεσαι ως άτομο άλλου φύλου, ηλικίας ή ιδιότητας) από τον David Τrend. Επίσης φιλοξενήθηκε στο βιβλίο «Τhe Road Αhead» του Βill Gates.

Με μία φράση περιέγραψε τον συμβολισμό αυτής της γελοιογραφίας ο πιονιέρος του Διαδικτύου (usenet) John Gilmore: «σημαίνει ότι ο Κυβερνοχώρος θα είναι απελευθερωτικός, διότι γένος, ράτσα, ηλικία, εμφάνιση, ακόμα και “σκυλότης” (dogness), εκεί απουσιάζουν».

Αυτή βέβαια είναι η μία πλευρά της ανωνυμίας στο Διαδίκτυο. Δρα απελευθερωτικά, προστατεύει την ιδιωτικότητα, καθιστά εφικτή την προσωπική εξομολόγηση ή τη διοχέτευση πολύτιμων πληροφοριών, που τα ΜΜΕ δεν τολμούν να δημοσιεύσουν. Συχνά αποτελούν τη μοναδική πηγή ειδήσεων από χώρες με απολυταρχικά και ανελεύθερα καθεστώτα. Είναι μια δημοκρατική επανάσταση.

Η ανωνυμία, μαζί με την ευκολία της δημοσίευσης (ακόμα και ένας σκύλος μπορεί να στήσει ένα blog), έχει επιφέρει τη μεγαλύτερη αλλαγή στον χώρο της δημοσιότητας μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας. Ο κάθε πολίτης, με μια δαπάνη λίγων ευρώ τον μήνα, μπορεί να γίνει «εκδότης του εαυτού του» και να έχει πρόσβαση σε χιλιάδες ή και εκατομμύρια αναγνώστες. Επίσης μπορεί να συμμετέχει σε ομάδες συζητήσεων (fora και chat), σε τόπους συνάντησης ή σε χώρους παράλληλης ζωής (όπως το Second Life) χωρίς να αποκαλύψει την ταυτότητά του.

Η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος είναι η αρνητική: Η ανωνυμία ευκολύνει την ανεύθυνη φημολογία, τη συκοφαντία, το διαδικτυακό κουτσομπολιό, τις απειλές και τις ύβρεις. Το δικτυακό μου ημερολόγιο (ιστολόγιο ή blog) αναγκάστηκε να κλείσει δύο φορές λόγω της συρροής ανώνυμων ή ψευδώνυμων σχολιαστών που ρύπαιναν την κατά τα άλλα- πολύ ευχάριστη ατμόσφαιρα. Για να μη μιλήσουμε για το διαδικτυακό έγκλημα- που κι αυτό συνήθως βασίζεται στην ανωνυμία. Αν και συχνά διογκώνεται από τα ΜΜΕ (όπως καθετί καινούργιο), είναι σήμερα μια πραγματικότητα: από τον χάκερ (ή μάλλον cracker, όπως θα έπρεπε να αποκαλούνται οι κακοί hackers) που σπάει τους απόρρητους κωδικούς του Πενταγώνου ως τον ληστή που ανοίγει τραπεζικούς λογαριασμούς ή κλέβει πιστωτικές κάρτες. Για να μην αναφέρουμε άλλες παραβατικές συμπεριφορές που ενισχύονται από την ανωνυμία, όπως του παιδόφιλου, του νεοναζί ή του τρομοκράτη.

Το θέμα έχει, πέρα από τις νομικές, και οικονομικές διαστάσεις. Το 2007, για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία, ο διαδικτυακός εμπορικός τζίρος ξεπέρασε τον πραγματικό. Σύντομα μέσω Ιnternet θα περνάει κάθε οικονομική δραστηριότητα (όπως ήδη συμβαίνει στον χρηματοπιστωτικό τομέα). Αρα η διασφάλιση της θετικής ανωνυμίας και η προστασία από την αρνητική γίνονται θέματα πρώτης προτεραιότητας. Θέλουμε να προστατέψουμε έναν επενδυτή, καταθέτη ή αγοραστή να παραμείνει ανώνυμος για τους τρίτους, αλλά να απαγορέψουμε στον χάκερ ή τον ληστή κωδικών να κυκλοφορεί ανώνυμος και ανεξέλεγκτος στο Διαδίκτυο. Δύο μάλλον αντιφατικοί στόχοι!

Όπως είδαμε, η ιδιωτικότητα στο Διαδίκτυο ισούται με ανωνυμία. Αλλά πόσο ισχυρή είναι στο Ιnternet; Και, δεύτερον, πρέπει να υπάρχει και να προστατεύεται ή έτσι κάνουμε περισσότερο κακό παρά καλό; Η πρώτη απάντηση (του αφελούς χρήστη) είναι ότι ιδιωτικότητα υπάρχει και προστατεύεται. Π.χ., εμένα δεν μου ήταν εφικτό να πληροφορηθώ την ταυτότητα των ανεπιθύμητων επισκεπτών στο blog μου. Ακόμα περισσότερο, με την «υπόθεση Τσιπρόπουλου» έχουμε και στην Ελλάδα μια υπόθεση προστασίας της ανωνυμίας, που έφτασε μέχρι το δικαστήριο.

Ο κ. Αντώνης Τσιπρόπουλος διατηρούσε ένα ευρετήριο blogs, με την επωνυμία blogme. Σε αυτό αρχειοθετούσε δημοσιεύματα άλλων blogs. Μεταξύ αυτών ήταν και ένα ανώνυμο σατιρικό ιστολόγιο που, σε κάποια δημοσίευση, επιτέθηκε σε γνωστό τηλεπωλητή. Αυτός εθίγη και έκανε μήνυση. Μην μπορώντας οι αρχές να εντοπίσουν τον πραγματικό ανώνυμο δράστη, συνέλαβαν τον Τσιπρόπουλο επειδή στο ευρετήριό του είχε συμπεριλάβει και το επίμαχο blog. Του κατέσχεσαν τον υπολογιστή και πέρασε μία νύχτα στο κρατητήριο. Η δίκη του έχει αναβληθεί πολλές φορές - η τελευταία ημερομηνία είναι τώρα η 18η Φεβρουαρίου 2009. Πέρα από την αθώωση του Τσιπρόπουλου (πού ακούστηκε να ευθύνεται ο αρχειοθέτης για το περιεχόμενο του αρχειοθετουμένου!) εδώ παίζονται και πιο σημαντικά πράγματα: η απενοχοποίηση του αποδελτιωτή (RSS aggregator) και των links (υπερσυνδέσμων) για τα οποία δεν ισχύει κανένα καθεστώς απαγόρευσης στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ας ελπίσουμε ότι θα βρεθούν δικαστές που θα έχουν γνώσεις τεχνολογίας και θα καταλάβουν τη σημασία της υπόθεσης.

Αλλά ας επανέλθουμε στην προστασία της ανωνυμίας. Και στην περίπτωση αυτή, μπορεί η απόλυτη ιδιωτικότητα να μην υπάρχει ούτε στο Διαδίκτυο- αλλά πάντως υπάρχει πολύ περισσότερη από ό,τι στην πραγματική μας καθημερινότητα το δικαστήριο και οι αρχές, αν γνώριζαν το θέμα, θα μπορούσαν να επιτύχουν την άρση της ανωνυμίας του πραγματικού δράστη και να μην ταλαιπωρούν το σαμάρι αντί του γαϊδάρου. Διότι η προστασία της ιδιωτικότητας στο Διαδίκτυο είναι τελικά επιδερμική. Αν προχωρήσει κανείς σε βάθος, βρίσκει κάποτε άκρη. Έτσι έχουν εντοπιστεί, δικαστεί και καταδικαστεί χάκερ, παιδόφιλοι, καταχραστές και συκοφάντες. Ολοι μπαίνουμε στο Ιnternet μέσω ενός ΙSΡ (Ιnternet Service Ρrovider- παρόχου υπηρεσιών Διαδικτύου. Ο ΙSΡ αυτός γνωρίζει την ταυτότητά μας (όνομα, στοιχεία αλλά κυρίως τη διαδικτυακή ΙΡ address μας) καθώς και τις κινήσεις μας. Δεσμεύεται από τον νόμο να προστατεύει αυτά τα απόρρητα προσωπικά δεδομένα και να μην τα δημοσιοποιεί. Αλλά με εισαγγελική εντολή μπορεί να αποκαλυφθούν- με τον ίδιο τρόπο που ανοίγονται οι τηλεφωνικές επικοινωνίες και οι τραπεζικοί λογαριασμοί. Το ίδιο ισχύει και για τις εταιρείες που φιλοξενούν τα blogs.

Βέβαια ο πόλεμος για τη διατήρηση της ανωνυμίας και της ιδιωτικότητας έχει πολλές πτυχές. Π.χ. είναι δυνατό να κρύψει κανείς την ΙΡ address του, χρησιμοποιώντας έναν anonymizer (proxy server που σου δανείζει τη δική του ΙΡ διεύθυνση). Ή να απαλείφει τα ίχνη των πλοηγήσεών του σβήνοντας τα cookies (κουλουράκια- μικρά αρχεία ταυτοποίησης) που στέλνουν οι ιστοσελίδες τις οποίες επισκέπτεται. Ωστόσο, όπως έχουν αποδείξει τα απολυταρχικά καθεστώτα, τελικά η ανωνυμία αίρεται και η ιδιωτικότητα παραβιάζεται. Στα δημοκρατικά κράτη όμως η ιδιωτικότητα προστατεύεται και νομικά (π.χ. στις ΗΠΑ με την τέταρτη τροποποίηση του Συντάγματος).

Αραγε αυτό είναι καλό ή κακό; Αν είστε με το μέρος του «Νόμου και της Τάξης», πιθανόν να το θεωρήσετε επικίνδυνο. Αν, από την άλλη πλευρά, απολαμβάνετε αυτό το όργιο ελευθερίας που λέγεται Ιnternet, θα το δείτε με ικανοποίηση.

Ας πούμε, καταλήγοντας, ότι μπορεί η απόλυτη ιδιωτικότητα να μην υπάρχει ούτε στο Διαδίκτυο- αλλά πάντως υπάρχει πολύ περισσότερη από ό,τι στην πραγματική μας καθημερινότητα. Και αυτό, για τη δική μου την αντίληψη, είναι θετικό. Η διαδικτυακή ελευθερία έχει ήδη προσφέρει πολλά στην ανθρωπότητα, πολύ περισσότερα από όσα της έχει στερήσει.

ΥΓ.: Εθεσα στο blog μου ορισμένα αποσπάσματα αυτού του κειμένου υπό συζήτηση.Σχεδόν όλα τα σχόλια (180+),ακόμα και των επωνύμων,τάχθηκαν υπέρ της ανωνυμίας, παρά τις συχνές καταχρήσεις της.