Η ανάγνωση ως άσκηση ελευθερίας

Image by National Media Museum via Flickr

του Θ. Γιαλκετση

Το πάθος για τις ιδέες δεν τρέφεται μόνον από την απλή μορφωτική περιέργεια, που υποκινεί τη θέληση για γνώση. Το πάθος για τις ιδέες τροφοδοτήθηκε συχνά και από την επιθυμία των ανθρώπων να αναστοχαστούν για τους όρους της κοινωνικής τους ύπαρξης ή να διεκδικήσουν την αυτονομία τους.

Οι άνθρωποι στράφηκαν προς το φιλοσοφικό ή τον κοινωνικο-πολιτικό στοχασμό, αναζητώντας απαντήσεις στα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα ή λύσεις στα προβλήματα της κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης και στα ιστορικά διλήμματα μιας εποχής. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη δύναμη του βιβλίου και της ανάγνωσης, η ικανότητά τους δηλαδή να μετασχηματίζουν τους ανθρώπους, τις συνειδήσεις τους και τις συμπεριφορές τους. Η ανάγνωση ως πάθος και ως άσκηση ελευθερίας είναι ο τύπος εκείνης της ανάγνωσης μέσω της οποίας οι άνθρωποι ονειρεύονται και επιδιώκουν να αλλάξουν τους εαυτούς τους, να αλλάξουν τη ζωή τους ή να αλλάξουν την κοινωνία και τον κόσμο. Είναι η ανάγνωση που τρέφεται από τα μεγάλα ρεύματα των ιδεών και υποκινείται από τις διαθέσεις, τα κίνητρα και τις ευαισθησίες που γεννιούνται από ισχυρά κοινωνικά και πνευματικά κινήματα.

Το πάθος για τις ιδέες, η ίδια η ανάγνωση ως πάθος και ως άσκηση ελευθερίας μοιάζει να υποχωρούν στις μέρες μας. Οι αιτίες γι' αυτήν την υποχώρηση δεν πρέπει να αναζητηθούν μόνο στη σαγήνη του τηλεοπτικού θεάματος ή στις αλλαγές του σύγχρονου τρόπου ζωής και στις νέες καταναλωτικές και ψυχαγωγικές συνήθειες και νοοτροπίες.

Οι βαθύτερες αιτίες εντοπίζονται ίσως σε ένα από τα μεγαλύτερα παράδοξα των καιρών μας: οι σύγχρονες κοινωνίες της αναπτυγμένης Δύσης αυτοπροσδιορίζονται ως ανοιχτές κοινωνίες, ως φιλελεύθερες κοινωνίες, με άλλα λόγια ως κοινωνίες που έχουν δώσει μιαν ικανοποιητική λύση στο πρόβλημα της ανθρώπινης ελευθερίας. Οι άνθρωποι όμως, την ίδια στιγμή που πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι, πιστεύουν ταυτόχρονα, το ίδιο σταθερά, ότι δεν μπορούν να αλλάξουν πολλά πράγματα με την κοινή της δράση, ότι δε μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά την πορεία των πραγμάτων, την υπάρχουσα κοινωνική διάταξη, τη διαχείριση των κοινών τους υποθέσεων. Το πώς μπορούν αυτές οι δύο πεποιθήσεις -ότι είμαστε ελεύθεροι και ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τίποτα το ουσιαστικό στην κοινωνία- να υποστηρίζονται ταυτόχρονα, αυτό είναι μια λογική αντίφαση και ένα δισεπίλυτο αίνιγμα. Και τι είδους ελευθερία είναι αυτή που αποθαρρύνει τη φαντασία και τη δημιουργική δραστηριότητα, αυτή που δεν ευνοεί το στόχο και την κοινή προσπάθεια να φανταστούμε, να επινοήσουμε και να επιδιώξουμε έναν καλύτερο κόσμο;

Το πάθος για τις ιδέες, το πάθος της ανάγνωσης επιβιώνει ωστόσο και διατηρεί πάντα τη δύναμη να ανοίγει ορίζοντες και δρόμους ελευθερίας... ΠΗΓΗ: Ε-βιβλιοθήκη, 14-12-2001