Kαλικάντζαροι

I found this fascinating quote today:

Το Δωδεκαήμερο, από τα Χριστούγεννα ως την παραμονή των Φώτων, σ' ολόκληρη την Ελλάδα, πιστεύουν πως βγαίνουν οι Καλικάντζαροι . Όπως τους φαντάζεται ο λαός, είναι «μαυριδεροί με κόκκινα μάτια, με τρίχινα πόδια, με χέρια σαν της μαϊμούς κι έχουν όλο το κορμί τους τριχωτό. Έρχονται τα δωδεκαήμερα και μπαίνουν στα σπίτια. Τους αρέσουν οι τηγανίτες και τ' αϊ-βασιλιάτικα γλυκά».spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

Δώρο, καταναλωτισμός, εορταστικός τζίρος

TAΣOYΛA KAPAΪΣKAKH

AΣ MIΛHΣOYME με αριθμούς, η εποχή μας συνεννοείται με νούμερα: τόσα δισ. επενδύσεις, τόσα εκατ. αποδόσεις, τόσες χιλ. παράπλευρες απώλειες, τόσο τοις εκατό επιτόκιο, τόσες μονάδες άνοδος X.A., πτώση Dow Jones, ανάκαμψη Nasdaq, στασιμότητα Nikei, άνοδος Hang Seng...

Πάνω από 4 δισ. ευρώ διέθεσαν, τέτοιες μέρες πέρυσι, τα ελληνικά νοικοκυριά σε εορταστικές αγορές, δηλαδή, στην ουσία, σε δώρα προς εαυτούς και αλλήλους. O κλάδος των παιχνιδιών κατέγραψε το 47% του ετήσιου τζίρου του (170 εκατ. ευρώ). O κλάδος των γλυκισμάτων, ποτών, τροφίμων, το 40% του ετήσιου τζίρου του (1,5 δισ. ευρώ). Σε καλλυντικά ξοδέψαμε πέρυσι τις γιορτές 340 εκατ. ευρώ, σε ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές και δώρα για το σπίτι 1,5 δισ. ευρώ, σε ρούχα και παπούτσια 350 εκατ. ευρώ.

Mοχλός όλων, γενεσιουργός αιτία και μέτρο των πάντων λογίζεται σήμερα το χρήμα. Σχεδόν δεν υπάρχει ανθρώπινη σχέση που να ρυθμίζεται χωρίς τη διαμεσολάβησή του, πολλώ μάλλον το δώρο: αυτή η ένδειξη αγάπης, σεβασμού, τιμής, συναρτάται απόλυτα με την αγορά. Tις μέρες των γιορτών, οπότε λαμβάνει χώρα το μεγαλύτερο ετήσιο εμπορικό πανηγύρι, κολοσσιαία ποσά δαπανώνται σε δώρα. Mόνο τα Xριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά οι περισσότεροι κλάδοι καταγράφουν το 40% - 50% του συνολικού ετήσιου τζίρου τους.
Πώς αγοράζονται όλα αυτά; Mε τον 13ο μισθό, φυσικά, με πιστωτικές κάρτες επίσης, και, βέβαια, με εορτοδάνεια, που έχουν γίνει πολύ δημοφιλή. Aν τον Δεκέμβριο του 2003 και τον Ιανουάριο του 2004 ανελήφθησαν σε μορφή εορτοδανείων συνολικά 60 εκατ. ευρώ, το αντίστοιχο ποσό εκτινάχθηκε πέρυσι στα 311 εκατ. ευρώ!

H ιεροτελεστία της κατανάλωσης

Tο δώρο σήμερα αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι της νέας οικονομίας. Συνδεδεμένο άρρηκτα με τις τάσεις και τις διαθέσεις της αγοράς, με την ιεροτελεστία της κατανάλωσης, έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό εκείνο το κάτι από το συναίσθημα του δωρητή, εκείνη τη μικρή έστω ιδιαιτερότητα που το έκανε μοναδικό. Προϊόντα της αλυσίδας μαζικής παραγωγής, τα δώρα για παιδιά, τα πάσης φύσεως αντικείμενα που προορίζονται για φίλους και συγγενείς, τα χριστουγεννιάτικα «δώρα» (στολίδια) που κάποτε φτιάχνονταν μόνο με τη... διαμεσολάβηση των ιδεών, της φαντασίας και του διαθέσιμου χρόνου από ευτελή υλικά, προσφέρονται πλέον σε εκατομμύρια πολλαπλά αντίτυπα. Πολύ λίγα δώρα φτιάχνονται σήμερα κατ' οίκον, από τα δικά μας χέρια, με προσωπικό μεράκι, με ζήλο, με αγάπη. Δεν υπάρχει η κοινωνική, πολιτιστική αξία του χειροποίητου δώρου, μια αξία που να προκύπτει από την πρωταρχική, άυλη και όχι από την υλική πλευρά της εργασίας. Mια αξία που να αποκομίζεται από τα ταλέντα, τη γνώση, το πολιτιστικό υπόβαθρο του δωρητή. H αξία του δώρου έχει συρρικνωθεί στο ύψος της τιμής του, που βεβαίως διαμορφώνεται από τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης. Η αγορά του έχει αναγορευτεί σε ψυχαγωγία, σε κοινωνική έξη, σε εργαλείο εξύψωσης του προσωπικού γοήτρου. Aποτελεί καθαρή κατανάλωση - μια «θρησκεία» με ρίζες πλέον βαθιά μέσα στην τρέχουσα καθημερινότητα.

Oλα τα «θέλω», η ξεκούραση, το χαλάρωμα, η διασκέδαση, η φροντίδα του εαυτού μας, που έχει προαχθεί σε υπ' αριθμόν ένα πρότυπο ζωής, το κοινωνικό στάτους -οι αγορές μας είναι τα «μανταλάκια» που μας τοποθετούν σε μια συγκεκριμένη θέση στην κοινωνία- τα δώρα προς τον εαυτό μας και τους άλλους πραγματώνονται μέσα από την κατανάλωση.

Kαι σιγά σιγά η κατανάλωση γίνεται αυτοσκοπός. Γίνεται φαύλος κύκλος. Παύουμε να ορίζουμε ολοκληρωτικά το σώμα μας, που ρυθμίζεται από την αγορά, υπόκειται σε μια νέα ηθική - ένα οργανωμένο σύστημα πειθαρχιών σωστού και λάθους. Tελικά δεν φροντίζουμε το σώμα μας. Tο καταναλώνουμε. Kαμιά φορά και άχαρα, πληκτικά, μηχανικά. Διότι, οι αγορές μπαίνουν «στον αυτόματο», με αποτέλεσμα η απόλαυση κάποια στιγμή να αμβλύνεται, να ατονεί, να εξατμίζεται. Για να κεντριστεί και πάλι, επιστρατεύεται η διαφήμιση.

Mια νέα, ανανεωμένη εικόνα ζωής προβάλλει ως επίγειος παράδεισος. Tο φανταστικό δεν ενδημεί πλέον στον ουρανό, εγκαθίσταται στη γη. Mπαίνει σε λειτουργία η διαδικασία της ταύτισης, που οδηγεί γρήγορα, καταλυτικά, σε ποικίλες εικονικές πραγματώσεις... H ανάπτυξη αυτής της φανταστικής κατανάλωσης διεγείρει την επιθυμία και προκαλεί την αύξηση των πραγματικών αναγκών, της πραγματικής κατανάλωσης.

Bεβαίως, μέχρις ενός ορίου. Διότι η ζωή δεν μπορεί να προσφέρει τα πάντα. Mένουν οι μεγάλες ανικανοποίητες ανάγκες, τα «όνειρα». Ως τέτοια γνωρίζουν ένα ιδιότυπο είδος «πραγμάτωσης» μέσω της διαδικασίας της ταύτισης με τους «ήρωες» των διαφημίσεων. Oσο απίθανο κι αν φαίνεται, οι διαφημίσεις ώς ένα βαθμό προσφέρουν μια φανταστική πληρότητα. Eίναι μια διαδικασία, όπως σημειώνει ο Γάλλος διανοητής Eντγκάρ Mορέν (Edgar Morin), «που καταπραΰνει τις μη ικανοποιήσιμες ανάγκες και διεγείρει τις πραγματοποιήσιμες, και εν τέλει προσαρμόζει τον άνθρωπο στις κυρίαρχες διαδικασίες της αγοράς».
H πρακτική του δώρου υπάρχει όσο και ο άνθρωπος. Mεταλλάσσεται, αλλά δεν εξαφανίζεται. Σήμερα έχει απλουστευθεί από τα νέα κοινωνικά ήθη, έχει διευρυνθεί και έχει εμπορευματοποιηθεί από την αγορά, όμως παράλληλα έχει να προσφέρει κι έναν νέο τρόπο αντίστασης σ' αυτήν.

Yπόθεση ατομική

Aλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Σε πολλές κοινωνίες στο απώτερο παρελθόν, όπως εξηγούσε στις αρχές του περασμένου αιώνα ο Γάλλος ανθρωπολόγος Mαρσέλ Mως, το δώρο αποτελούσε ένα μέσο απαραίτητο για την παραγωγή και αναπαραγωγή των βασικών δομών της κοινότητας. Kάποιος χρειαζόταν να μπει σε ανταγωνισμούς ανταλλαγής πολύτιμων δώρων, προκειμένου να αναβαθμιστεί σε κύρος, να αποκτήσει πρόσβαση στην εξουσία. Yπήρχε μια ηθική του δώρου, η οποία έκανε την ανταπόδοση του προσφερθέντος υποχρεωτική, αφού η προσφορά υποχρεώνει. Σήμερα η ηθική του δώρου ναι μεν υφίσταται, όμως έχει αποκοπεί πλήρως από την παλαιότερη λειτουργία της που ήταν, κατά κύριο λόγο, να αναπαράγει τις θεμελιώδεις κοινωνικές σχέσεις. Tο δώρο αποτελεί κυρίως μια υπόθεση ατομική, προσωπική, την έκφραση προσωπικών σχέσεων, χωρίς υπολογισμό. Tαυτόχρονα, όμως, σφραγίζεται από τη λογική της αγοράς και του κέρδους. Oι σημερινές εμπορευματικές κοινωνίες «αξιοποιούν» με αμέτρητους τρόπους την πρακτική του δώρου, την οποία έχουν διευρύνει και αποπροσωποιήσει στο έπακρο.

Για παράδειγμα, ένα αξιοπρόσεκτο κομμάτι της αγοράς του δώρου κατέχει το διαφημιστικό επιχειρηματικό δώρο. Πάνω από 150 επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σ' αυτόν τον κλάδο στη χώρα μας, με ετήσιο τζίρο, σύμφωνα με στοιχεία της Statbank, περί τα 90 εκατ. ευρώ. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η βιομηχανία των επιχειρηματικών δώρων αγγίζει τα 7 δισ. δολάρια περίπου. Tσάντες -το πρώτο διαφημιστικό δώρο ήταν, το 1881, μια σχολική τσάντα στολισμένη με αποκόμματα διαφημίσεων - ημερολόγια, τράπουλες, μολύβια, στυλό και εν γένει αξεσουάρ γραφείου, μπλουζάκια (το πιο επιτυχημένο διαφημιστικό δώρο όλων των εποχών), κούπες, ρολόγια, αυτοκόλλητα, καπελάκια, κομπιουτεράκια, beepers και άλλα μικρά ηλεκτρονικά gadgets αποκτούν μια διπλή υπόσταση: αποτελούν ένα δώρο και ταυτόχρονα υπενθυμίζουν στον αποδέκτη του, εκείνον τον άλλο, ερεθιστικό, φανταστικό κόσμο... Eίναι ένα δώρο που υπερβαίνει τη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών σχέσεων - χωρίς όμως να καταργεί την αμοιβαιότητα, αφού εκείνοι για τους οποίους προορίζεται θα ανταποδώσουν, φυσικά όχι με δώρο, αλλά με αγορές κάποιας άλλης υπηρεσίας ή προϊόντος, κάπου αλλού...

Tο προσωπικό δώρο, πάλι, μολονότι συντηρεί μια ολόκληρη βιομηχανία και ένα μεγάλο κομμάτι της αγοράς, είναι καλά κλεισμένο στη σφαίρα του ιδιωτικού. Φτάνει ακόμη και να αντιτίθεται στις εμπορευματικές σχέσεις, όπως υποστηρίζει ο Γάλλος κοινωνιολόγος Maurice Godelier στο βιβλίο του «Tο αίνιγμα του Δώρου», ακριβώς τη στιγμή που κυριαρχεί η πίστη στις αρετές της αγοράς και του ανταγωνισμού, ως τους μοναδικούς θεσμούς που μπορούν να ρυθμίσουν τα ουσιαστικά προβλήματα της κοινωνίας. Mε ποιον τρόπο;
Tο δώρο αποτελούσε πάντα (και συνεχίζει να αποτελεί) ένα μέσο επιβολής εξουσίας, ένα μέσο κυριαρχίας. Aπό τον πλούσιο στον φτωχότερο, από τον ισχυρό στον αδύνατο, από τον διευθυντή στον υφιστάμενο, από το κράτος στον πολίτη, αλλά και μεταξύ ισότιμων ατόμων. Tο σημερινό προσωπικό δώρο δεν προϋποθέτει την ανταπόδοση, δεν θέλει να είναι ένα μέσο κυριαρχίας, το αντίθετο. «Tο χωρίς υπολογισμό δώρο μεταξύ στενών συγγενών, στενών φίλων, λέει ο Godelier, αποτελεί την «ονειρεμένη αντίθετη όψη», το «ανεστραμμένο όνειρο» των σχέσεων εξουσίας, συμφέροντος, χειρισμού και υποταγής που προϋποθέτουν οι εμπορευματικές σχέσεις και η αναζήτηση του κέρδους, από τη μια, οι πολιτικές σχέσεις, η κατάκτηση και η άσκηση της εξουσίας, από την άλλη. Mε το να εξιδανικεύεται, το «χωρίς υπολογισμό» δώρο λειτουργεί στο φαντασιακό επίπεδο σαν το τελευταίο καταφύγιο της χαμένης αλληλεγγύης.

Στο ίδιο φαντασιακό επίπεδο λειτουργεί για τον σύγχρονο δυτικό άνθρωπο το χωρίς ανταπόδοση δώρο του προς τους φτωχούς του πλανήτη: ως μια πράξη εναντίωσης στα δυτικά οικονομικά συστήματα εκμετάλλευσης και εκπτώχευσης των ανυποψίαστων υπανάπτυκτων λαών, ως μια προσπάθεια ανάσχεσης της κραυγαλέας κοινωνικής αδικίας. Παράλληλα, ως μια υποσυνείδητη (ή και συνειδητή) διαδικασία αποκάθαρσης του Δυτικού ανθρώπου από τις όποιες ενοχές για τη δική του ευημερία, σε αντιπαραβολή με τη δυστυχία του άλλου.

Mαζική φιλανθρωπία

Tα τελευταία χρόνια, αυτό το νέο είδος μαζικής φιλανθρωπίας (η συμβολική βοήθεια προς τους λιμοκτονούντες άλλων περιοχών του πλανήτη) έχει αναπτυχθεί πολύ, πλάι στην παραδοσιακή φιλανθρωπία, που και αυτή επίσης γνωρίζει μια νέα άνθηση. Eίναι η «υιοθέτηση» ενός ορφανού στην Aφρική, η ενίσχυση μιας εξαθλιωμένης περιφέρειας στην Aσία, ώστε να αποκτήσει νοσοκομείο και σχολείο - μια μηνιαία τακτική «συνδρομή» σε μη κυβερνητική οργάνωση, που καταλήγει να αποπληρώνεται ρουτινιέρικα, μαζί με άλλες συνδρομές για έντυπα, μαζί με τις δόσεις για το αυτοκίνητο ή το σπίτι... Eίναι η προσφορά των γαμήλιων δώρων του ζευγαριού για αγαθοεργούς σκοπούς: είναι πολύ του συρμού τα τελευταία χρόνια στη Bόρεια και στην Kεντρική Eυρώπη οι μελλόνυμφοι να ζητούν από φίλους και συγγενείς να μην τους αγοράσουν γαμήλιο δώρο, αλλά να καταθέσουν ένα χρηματικό ποσό στον λογαριασμό μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης, που θα το διαχειριστεί για την καταπολέμηση της φτώχειας στον Tρίτο Kόσμο. Σε σχέση, ακριβώς, με το έθιμο του γαμήλιου δώρου, ας σημειωθεί, παρένθετα, ότι στη χώρα μας αποκτά, δυστυχώς, πολλούς μιμητές η μόδα της «λίστας γάμου», μια συνήθεια που, με το άλλοθι της πρακτικότητας, καταλήγει να αποπροσωποποιεί και να εμπορευματοποιεί πλήρως το ιδιαίτερο αυτό είδος δώρου.

Aυτού του είδους η φιλανθρωπία που προαναφέραμε, όπως ακριβώς και το χωρίς σκοπιμότητα προσωπικό δώρο, είναι σαν την «ανεστραμμένη εικόνα» του κυρίαρχου κοινωνικού ρεύματος, σαν το «ανάποδο όνειρο» της καταναλωτικής κοινωνίας. Mια φωτεινή διέξοδος σε έναν κόσμο που διαχωρίζει, κατά τον Godelier, τα άτομα μεταξύ τους, τα απομονώνει ακόμη και μέσα στην οικογένειά τους, ωθώντας τα να πάψουν να είναι αλληλέγγυα.

Aλληλεγγύη είναι, λοιπόν -δυσεύρετη, λιγοστή, πολύτιμη- το δώρο χωρίς ανταπόδοση. Kαι μαζί, μια σύντομη, λυτρωτική επιστροφή στην αθωότητα.
ΠΗΓΗ:εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,1-1-2006

Η Πρωτοχρονιά στο χρόνο & τον κόσμο

Image by coolz0r via Flickr

I found this fascinating quote today:

Η Πρωτοχρονιά, αν και δεν είχε τόσο έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, για το βυζαντινό και το νεότερο ελληνισμό, ως τη σύγχρονη επέλαση του αγγλοσαξονικού πολιτισμού, ήταν η μεγαλύτερη γιορτή. Σήμερα, κυριαρχούν η θρησκευτικότητα των Χριστουγέννων, η λατρεία της φάτνης και των αγγέλων και τα αμερικανικά καταναλωτικά και θρησκευτικά έθιμα που εκτοπίζουν σιγά σιγά έθη, ήθη και μορφές της ελληνικής και λαϊκής παράδοσης.

spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius,Dec2009

You should read the whole article.

Πρωτοχρονιάτικα έθιμα

Ο Αϊ - Βασίλης και ο «ρουγκατσιάρης»

Πανάρχαιες γιορτές για το νέο χρόνο

Η αισιοδοξία και η συγκίνηση της αναμονής του άγνωστου που εύχεσαι να είναι κάτι καλύτερο από το χρόνο που φεύγει, καθιστούν την Πρωτοχρονιά γιορτή - σταθμό του ανθρώπου μέσα στο χρόνο.

Για το λαό μας, όπως για όλους τους λαούς, όποτε κι αν γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά, η παραμονή της μέρας που καταλήγει τα μεσάνυχτα για ένα δευτερόλεπτο σε «πύλη» εξόδου και εισόδου συγχρόνως ήταν γεγονός ιδιαίτερης σημασίας και γιορταζόταν ανάλογα.

Τα «μαντέματα»

Κανείς δεν κοιμόταν το βράδυ της παραμονής, μέχρι να βεβαιωθεί για τα μελλούμενα και να κόψει τη βασιλόπιτα. Στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία γίνονταν τα μαντέματα για το πώς θα πάει η καινούρια χρονιά. Ολη η οικογένεια συγκεντρωνόταν το βράδυ στο σπίτι και ένα αγόρι έφερνε από το στάβλο σπυριά σιταριού. Ο πατέρας ή η μητέρα έδινε στο σπυρί ένα από τα ονόματα των μελών της οικογένειας και το έβαζε στην πλάκα του τζακιού. Οταν το σπυρί έσκαζε από τη θερμότητα όλοι παρακολουθούσαν την πορεία του. Αν πήγαινε προς τα πάνω, αυτό σήμαινε υγεία. Αν καιγόταν ακίνητο τότε σήμαινε αρρώστια. Αν πήγαινε μακριά, τότε αυτός που είχε δώσει το όνομά του στο σπυρί, θα ξενιτευόταν. Αν είχε βάλει το σπυρί κοπέλα και εκείνο πεταγόταν έξω σήμαινε πως θα παντρευόταν το νέο χρόνο. Κι αν το σπίτι είχε ξενιτεμένο και το σπυρί πηδούσε στο εσωτερικό του τζακιού, τότε ο ξενιτεμένος θα επέστρεφε γρήγορα.

Στα χωριά της Χαλκιδικής τη θέση του σταριού έπαιρνε η ελιά. Εβαζαν τρία φύλλα ελιάς κοντά στο τζάκι και όπως με το στάρι, αν καίγονταν ζωηρά ήταν καλό σημάδι, ενώ αν δεν είχε ζωηράδα, τότε θα έρχονταν αρρώστιες.

Η βαθιά ανάγκη όμως για αισιοδοξία δεν άφηνε τον άνθρωπο να αφεθεί μόνο στα «τερτίπια» της φύσης και έβρισκε τρόπους να «σπρώξει» κάπως την τύχη του. Ετσι, στο Βλαχόπουλο της Πυλίας, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς πριν το ποδαρικό, κοιτούσαν από το παράθυρο στο δρόμο και αν περνούσε καλός άνθρωπος έτρεχε όλη η οικογένεια να τον δει για να πάει καλά η χρονιά, αν όμως όχι, ο «παρατηρητής» έφευγε σκυφτός και αμίλητος από το παράθυρο. Κάτι ανάλογο έκαναν και τα κορίτσια στην παλιά Αθήνα. Κάθονταν στο παράθυρο μετά τα μεσάνυχτα, μόλις που είχε ?γυρίσει? ο χρόνος και κοίταζαν έναν καθρέφτη μέχρι να ακουστεί κάποιο αντρικό όνομα στο δρόμο. Μόλις ακούγονταν έκαναν τον σταυρό τους τρεις φορές και έλεγαν «το όνομα που άκουσα/ να είναι το όνομά του/ του χρόνου να 'ναι κύρης μου/ κι εγώ να 'μαι κυρά του». Μετά άφηναν τον καθρέφτη στο παράθυρο και κοιμούνταν. Αν το πρωί ο καθρέφτης δεν ήταν θαμπός από την υγρασία τότε όλα θα πήγαιναν καλά τη νέα χρονιά.

Στα χωριά των Τρικάλων, πριν τα χαράματα, οι γυναίκες πήγαιναν «κατά μόνας» και έπαιρναν «αμίλητο νερό» από τη βρύση, αλείφοντάς τη με λίπος «για να τρέχει το βιο και το τυχερό σαν το νερό». Επιστρέφοντας, πριν μπουν στο σπίτι σταύρωναν την πόρτα με λίπος για τον ίδιο λόγο.

Το «ποδαρικό

Ο πρώτος επισκέπτης του σπιτιού την Πρωτοχρονιά έκανε το ποδαρικό. Περνούσε το κατώφλι με το δεξί και καθόταν σταυροπόδι «για να μην αφήσει η κλώσα τα αβγά και να μη φύγει έξω το τυχερό». Μετά έβαζαν μπροστά του ένα πιάτο με αλάτι και ένα δεκανίκι, εκείνος έριχνε αργά το αλάτι στη φωτιά και σκαλίζοντάς το με το δεκανίκι έλεγε: «Πώς σκάζ' τ' άλας, έτσ' να σκάζ'ν κι οι οχτροί κι να βγαίν' τα μάτια τ'ς, να σκάζ'ν τα καρυδίτσια του βαμπακιού κι να βγαιν' του βαμπάκ'». Το ίδιο εύχονταν για την αύξηση των προβάτων και για να βρεθούν γαμπροί και νύφες. Στην Αγιάσο της Λέσβου άφηναν το τραπέζι στρωμένο όλη τη νύχτα για να φάει ο Αϊ - Βασίλης.

Η βασιλόπιτα

Οι εκδοχές για την προέλευση της βασιλόπιτας είναι πολλές. Γεγονός όμως είναι πως αποτελεί αναντικατάστατο θεσμό της Πρωτοχρονιάς, όπως και το «φλουρί» που φέρνει καλοτυχία σ' όποιον το βρίσκει, ο οποίος παλιότερα έπαιρνε και το ρόλο του «αρχηγού» του γλεντιού που ακολουθούσε. Στα χωριά, έφτιαχναν πάνω στη βασιλόπιτα «μινιατούρες» από μικρά κλωνάρια που συμβόλιζαν μαντριά, ζώα, μελίσσια κλπ. Σε άλλα μέρη, αντί για φλουρί, έβαζαν ένα σταυρυδάκι που συμβόλιζε τον γαμπρό κι ένα δαχτυλίδι που συμβόλιζε τη νύφη. Για τους ανύπαντρους, αυτό σήμαινε γάμο μέσα στη χρονιά.

Τα «σούρβα»

Τα «σούρβα» ήταν πρωτοχρονιάτικη γιορτή και σύμφωνα με τον Κ. Καραπατάκη πήραν την ονομασία τους από τις κρανιές που στη Θράκη τις λένε «σούρβες». Τα αγόρια έκοβαν κλωνάρια από κρανιές και χτυπούσαν τους ανθρώπους στην πλάτη για να τους μεταδώσουν δύναμη, τραγουδώντας «Σούρβα σούρβα/ γερό κορμί/ γερό σταυρί/ σαν ασήμι». Τα σούρβα ήταν το «σύνθημα» για τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα. Οπως και στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, έτσι και στης Πρωτοχρονιάς, οι παραλλαγές προσαρμόζονταν στα χαρίσματα των νοικοκυραίων. Αν κάποιο σπίτι δεν άνοιγε την πόρτα για τα κάλαντα, τα παιδιά τραγουδούσαν «αφέντη μου στην κάπα σου εννιά χιλιάδες ψείρες/ Αλλες γεννούν κι άλλες κλωσούν/ κι άλλες αυγομαζώνουν/ κι άλλες τον Θιο παρακαλούν/ να μην τις ζεματίσουν». Τα σούρβα θα σβήσουν μέσα στα χρόνια της Κατοχής, χωρίς να ξανααναβιώσουν.

Η μορφή του Αϊ - Βασίλη με το «χαρτί και το καλαμάρι» είναι κυρίαρχη σε όλες τις παραλλαγές που απαντώνται στη χώρα. Ενίοτε, ο καλοσυνάτος άγιος κρατάει καλάθι όπως μας πληροφορούν κάλαντα της Μυκόνου: «Αγιος Βασίλης έρχεται από τις Κάτω Δήλες/ βαστά το καλαθάκι του γεμάτο πεταλίδες/ βαστά και την κοφίνα του γεμάτη με "μανίτες"(σ.σ. μανιτάρια)./ Αγιος Βασίλης έρχεται και στο ντουλάπι πάει/ να βρει τα ξεροτήγανα να κάτσει να τα φάει» Στα κάλαντα της Οίας κουβαλά κούτσουρα, ενώ στον νοικοκύρη εύχονται «αράβι από τη Μάλτα/ τσαι τσείνο πού 'χεις στο νησί/ να το τραβάς για βάρκα» Στην Σίφνο τα κάλαντα είχαν κι άλλους σκοπούς: «Παλικαρόπουλο κι εγώ/ έρχομαι και σας κυνηγώ/ μιαν ευχή να σας χαρίσω/ το πουγκί μου να γεμίσω./ Πού ξέρεις αν καμιά φορά/ με κάμ' η τύχη ταλαρά/ και την κόρη σου πλανέψω/ και για νύφη τη γυρέψω».
Τα «ρουγκατσιάρια»

Στη Μακεδονία, την Πρωτοχρονιά, γιορτάζονταν τα «ρουγκατσιάρια». Μια καθαρά διονυσιακή γιορτή, που κάποτε γιορταζόταν σ' όλη την Ελλάδα με παραστάσεις και οργιώδη λαϊκά γλέντια. Η γιορτή συμβόλιζε τη ζωή και το θάνατο, το ξύπνημα της φύσης και την εναλλαγή του χρόνου. Φαλλικά σύμβολα, μάσκες και κουδούνες, που φοριούνταν μόνο από άντρες περνούσαν μετά το μεσημεριάτικο κόψιμο της βασιλόπιτας για να διασκεδάσουν το κόσμο. Πίσω από τους μασκαράδες ακολουθούσαν αγόρια και άντρες τραγουδώντας «Αϊ Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει/ Βασίλη μ' πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;/ Από τα ξένα έρχομαι και στα δικά μου πάω/ Αν έρχεσ' απ' την ξενιτιά, πες μας ένα τραγούδι/ Εγώ τραγούδια μάθεσκνα, τραγούδια να σας λέω/ Στην πατερίτσ' ακούμπησε να πει ένα τραγούδι/ κι η πατερίτσα 'ταν χλωρή κι απόλυκε κλωνάρια/ κλωνάρια, χρυσοκλώναρα, χρυσά, μαλαματένια». Τα κύρια πρόσωπα στα «ρουγκατσιάρια» ήταν ο «ρουγκατσιάρης» που έπρεπε να είναι βαμμένος κατάμαυρος και να φοράει κουδούνες, η «Μπούλα», σύμβολο της βλάστησης που την παράσταινε ένα νέο αγόρι, οι «καπεταναίοι» με τις φουστανέλες και ο «γιατρός» με τα «γιατροσόφια» του. Για τους ανθρώπους των χωριών μας ήταν κάτι σαν τις Απόκριες, μια μοναδική ευκαιρία ξεγνοιασιάς και ελευθεριότητας.

Βιβλιογραφία: 1) Κώστα Καραπατάκη «Παλιά χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα (Το Δωδεκάμερο των Χριστουγέννων)», εκδόσεις Δημ. Ν. Παπαδήμας.

2) Γιάννα Β. Σέργη «Να τα πούμε; Παραδοσιακά κάλαντα», εκδόσεις «Φιλιππότη».

ΠΗΓΗ: εφημ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 1-1-2000

Η παρακμή της Δύσης

Cover via Amazon

της Therese Delpech,

Image via Wikipedia

διευθύντριας στρατηγικών μελετών της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας της Γαλλίας. International Herald Tribune

Η «παρακμή της Δύσης» είναι αγαπημένο θέμα συζήτησης όσων επιθυμούν να εκφράσουν απογοήτευση, πόθο για εκδίκηση ή ανοιχτή αντιπαλότητα. Αυτό συμβαίνει με τη Ρωσία, παρότι η ρωσική τέχνη και ο πολιτισμός θεωρούνται αναπόσπαστο τμήμα της δυτικής κληρονομιάς, με την Κίνα, η οποία αναμένει την «ιστορική της στιγμή» με ελάχιστα συγκεκαλυμμένη ανυπομονησία, και με το Ιράν, τον αυτόκλητο λαμπαδηδρόμο του Ισλάμ σε όλο τον κόσμο. Ανεξάρτητα από το αστήρικτο του επιχειρήματός τους, όσοι πιστεύουν στη δυτική παρακμή αξίζουν να τους αναγνωρίσουμε μία εύστοχη διαπίστωση: Ο δυτικός κόσμος εμφανίζεται ολοένα και πιο απρόθυμος να συνεχίσει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη ιστορία.

Οι επικριτές του δυτικού πολιτισμού ξεχνούν, όμως, κάτι πολύ σημαντικό: Η παρακμή αποτελεί ένα από τα αγαπημένα θέματα του πολιτισμού της Δύσης, από τα «Eργα και Ημέρες» του Ησίοδου στην αυγή του ελληνικού πολιτισμού, μέχρι και στο πιο γνωστό -αν και μέτριο- έργο του Oσβαλντ Σπένγκλερ «Η Παρακμή της Δύσης» των αρχών του 20ού αιώνα. Το θέμα της παρακμής, που διατρέχει την ιστορία μας σαν ρεφρέν πληκτικού τραγουδιού, δεν οφείλεται σε φόβο των νεωτερισμών, που άλλωστε ευνόησαν τον δυτικό πολιτισμό, αλλά στη φοβία της κατάρρευσης. Αυτό δεν αποτελεί μόνο αναπόσπαστο τμήμα της ιουδαιοχριστιανικής μας παράδοσης. Πριν ακόμη από την πτώση του Εωσφόρου και των εκπεσόντων αγγέλων, οι Ελληνες είχαν περιγράψει στη μυθολογία τους την πτώση των Τιτάνων. Και στις δύο περιπτώσεις, οι αποδέκτες των μύθων αυτών μετέφεραν στους απογόνους τους τον φόβο και τη μνήμη της απώλειας.

Οι φιλοσοφικές ή λογοτεχνικές εκδοχές του θέματος της παρακμής είναι αμέτρητες. Στον Τίμαιο του Πλάτωνα, η σταδιακή παρακμή διακόπτεται μόνο χάρη στην παρέμβαση των θεών. Στον «Χαμένο Παράδεισο», ο Τζον Μίλτον περιγράφει τη μάχη μεταξύ των αγγέλων με τόσο γλαφυρό τρόπο, που ο Μπερνάρ Μπρόντι χρησιμοποίησε εδάφιο του ποιήματος για να προλογίσει ένα από τα βιβλία του για την ατομική βόμβα.

Οι εικόνες ενός λαμπρού μέλλοντος αποτελούν αποκλειστικότητα του δυτικού πολιτισμού. Το μέλλον, όπως περιγράφεται από τους επαναστάτες, καταλήγει στην καταστροφή, όπως απέδειξε περίτρανα και ο περασμένος αιώνας. Οι Δυτικοί συγγραφείς, ακόμη και όσοι φημίζονται για τον ενθουσιασμό τους, προβάλλουν ισχυρή δόση απαισιοδοξίας. Ο Ιμάνουελ Καντ, για παράδειγμα, το σχέδιο του οποίου για παγκόσμια ειρήνη συγκινεί πλείστους όσους σύγχρονους διανοούμενους, δήλωσε ότι «τίποτε το ευθύ δεν μπορεί να προέλθει από τη στραβή ξυλεία της ανθρωπότητας».

Οι Ευρωπαίοι, όμως, ουδέποτε πέτυχαν να μεταδώσουν το συμπέρασμα αυτό στους Αμερικανούς, ο Κήπος της Εδέμ των οποίων μοιάζει να μη διαθέτει έναν καίριο παίκτη: το φίδι. Η απουσία αυτή γίνεται εμφανής στην κυβέρνηση Ομπάμα, που απλώνει την αγκαλιά της προς όλες τις κατευθύνσεις, χωρίς να φοβάται τους κινδύνους. Ο Αμερικανός πρόεδρος θα έπρεπε να ξαναδιαβάσει Χέρμαν Μέλβιλ, έναν από τους καλύτερους Αμερικανούς λογοτέχνες, που ασχολήθηκε με το θέμα του κακού.

Η εμμονή στην παρακμή έχει, όμως, και επικίνδυνες επιπτώσεις, που έχουν να κάνουν με την απογοήτευση ή ακόμη χειρότερα με την αδιαφορία απέναντι στην πτώση. Είναι άλλωστε γνωστό ότι η παραίτηση συνοδεύεται από σαφές αίσθημα ανακούφισης, που μας κάνει να πούμε: «Αν έτσι πάνε τα πράγματα, τι μπορώ εγώ να κάνω γι’ αυτό;».

Η ενασχόληση με την παρακμή μπορεί, όμως, να οδηγήσει και σε εποικοδομητική αυτοκριτική και στην αναγνώριση των ηθικών σφαλμάτων που οδήγησαν στην κατάσταση αυτή. Εθνη που αρνούνται να εξετάσουν κριτικά το παρελθόν τους δεν θα φθάσουν ποτέ στην ιστορική ωριμότητα.

Στο σημείο αυτό, η υπεροχή της Δύσης έναντι της Ρωσίας και της Κίνας είναι συντριπτική, χάρη στις δεκαετίες που δαπανήθηκαν σε μια προσπάθεια ερμηνείας της διαρκούς παρακμής. Ακόμη και σήμερα, οι Ευρωπαίοι συνειδητοποιούν ότι βρίσκονται «μέσα στα συντρίμμια μεγάλης καταιγίδας», όπως είχε γράψει ο Μπαλζάκ για τους πολίτες της Γαλλικής Επανάστασης.

Μόνο η περισυλλογή και η ιστορική μνήμη μπορούν να μας δώσουν τη δύναμη να προβλέψουμε τις επερχόμενες καταστροφές και ίσως να τις αποφύγουμε. Αν και η ενδοσκόπηση είναι αναγκαία, δεν επαρκεί. Ο δυτικός κόσμος πρέπει ακόμη να αντιμετωπίσει πολλά ακανθώδη προβλήματα: η σταδιακή εξαφάνιση των κρίσιμων ζητημάτων που πυροδοτούσαν τη φαντασία οδήγησε σε δραματική συρρίκνωση του πνευματικού βίου. Η «εκδίκηση του ιερού», η επάνοδος δηλαδή της θρησκείας στο προσκήνιο με την πλέον βίαιη και μισαλλόδοξη εκδοχή της, καταδεικνύει το πνευματικό κενό της κοινωνίας μας.

Η Δύση αρχίζει αυτή την περίοδο να εξετάζει τα κορυφαία αυτά ζητήματα. Το χάρισμα της μνήμης, όμως, που υπόσχεται ψυχική ίαση από τις παραπάνω αγωνίες, αποτελεί τη μόνη διέξοδο. Το θέμα της παρακμής και η μελέτη του δεν πρέπει έτσι να αποσκοπεί σε τεχνητή διαιώνιση ενός παρηκμασμένου πολιτισμού, ούτε και να αποτελέσει προάγγελο επερχόμενου «ασιατικού αιώνα». Τι σημαίνει, άλλωστε, αυτό και ποιος είναι άραγε σε θέση να πει αν αυτό θα είναι καλό ή κακό για την ανθρωπότητα;

Το μέλλον θα μας φανεί λιγότερο ζοφερό αν αντλήσουμε συμπεράσματα από μία απλή αλήθεια: Οσοι διαθέτουν τα μέσα για να γράφουν ιστορία είναι εκείνοι που συνειδητοποιούν καλύτερα την τραγική φύση της. Οι καταστροφές του 20ού αιώνα είναι μέρος της κληρονομιάς μας. Είμαστε πλάσματα της παρακμής και της αβύσσου, διψασμένα για αναγέννηση και σωτηρία.
ΠΗΓΕΣ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,25-12-09 / The New York Times

Πώς οι ναζιστές έκλεψαν τα Χριστούγεννα

Image by Getty Images via Daylife

του Tony Paterson

Η προπαγάνδα του Γ Δ Ράιχ για να εξορίσει τον (εβραίο)
Χριστό από τη σημαντικότερη γιορτή της χριστιανοσύνης και να παρουσιάσει ως μεσσία τον Χίτλερ

Ενα χριστουγεννιάτικο δέντρο στολισμένο με αστραφτερές σβάστικες, ροδομάγουλα παιδιά με στολές ψήνουν γλυκά σε σχήματα συμβόλων των Ες Ες για όλη την οικογένεια, φυλακισμένοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης φιλοτεχνούν εορταστικά ναζιστικά κηροπήγια: αυτά είναι μερικά μόνο από τα αμφιλεγόμενα χαρούμενα στιγμιότυπα των Χριστουγέννων επί ναζιστικού καθεστώτος.

Εξήντα πέντε χρόνια αφότου οι Γερμανοί γιόρτασαν τα τελευταία Χριστούγεννα του Γ Δ Ράιχ μια έκθεση που μόλις εγκαινιάστηκε στο Κέντρο Τεκμηρίωσης του Εθνικοσοσιαλισμού της Κολονίας προσφέρει, για πρώτη φορά, μια διαφωτιστική ματιά στις περίτεχνες μεθόδους προπαγάνδας που είχαν αναπτύξει οι ναζιστές στο πλαίσιο της οργανωμένης προσπάθειάς τους να «βγάλουν» τον Χριστό από τα Χριστούγεννα.

Η έκθεση περιλαμβάνει επιλεγμένα αντικείμενα από μια τεράστια ιδιωτική συλλογή αναμνηστικών σχετικών με τα ναζιστικά Χριστούγεννα, όπως στολίδια για το χριστουγεννιάτικο δέντρο στο σχήμα της σβάστικας και των συμβόλων των Ες Ες, κατάλογοι πολυκαταστημάτων που προτείνουν δώρα-παιχνίδια για τους μικρούς γόνους της αρίας φυλής- ναζιστικά τανκς, μαχητικά αεροσκάφη και πολυβόλακαι τραγούδια και κάλαντα από τα οποία έχει αφαιρεθεί κάθε χριστιανικό περιεχόμενο.

«Ο νεογέννητος Χριστός ήταν εβραίος. Αυτό αποτελούσε πρόβλημα αλλά και πρόκληση για τους ναζιστές» εξηγεί η Γιούντιθ Μπρόιερ, η οποία διοργάνωσε την έκθεση χρησιμοποιώντας τα αντικείμενα που η ίδια και η μητέρα της συνέλεξαν από δημοπρατήρια τα τελευταία 30 χρόνια. «Η πιο δημοφιλής χριστιανική γιορτή του χρόνου δεν ταίριαζε με τη ρατσιστική ιδεολογία τους. Επρεπε να αντιδράσουν και το έκαναν προσπαθώντας να την κάνουν λιγότερο χριστιανική».

Η εκμετάλλευση των Χριστουγέννων από το καθεστώς ξεκίνησε σχεδόν αμέσως μετά την άνοδο των ναζιστών στην εξουσία το 1933. Οι υπεύθυνοι ιδεολογίας του κόμματος έγραψαν σελίδες επί σελίδων υποστηρίζοντας ότι το χριστιανικό στοιχείο της γιορτής αποτελούσε μια προσπάθεια χειραγώγησης από την πλευρά της Εκκλησίας με στόχο να καπηλευτεί έθιμα που στην ουσία ανήκαν στην παλαιά γερμανική παράδοση. Η παραμονή των Χριστουγέννων, ισχυρίζονταν, δεν είχε καμία σχέση με τον Χριστό, ήταν η ημερομηνία του χειμερινού ηλιοστασίου- της «άριας» βορειοευρωπαϊκής γιορτής που σηματοδοτούσε «την άγια νύχτα της αναγέννησης του ήλιου».

Η σβάστικα, υποστήριζαν, ήταν ένα αρχαίο σύμβολο του ήλιου το οποίο αντιπροσώπευε τον αγώνα του Μεγάλου Γερμανικού Ράιχ. Ο Αγιος των Χριστουγέννων δεν είχε καμία σχέση με τον γεράκο με τη λευκή γενειάδα και τα κόκκινα ρούχα που θύμιζε επίσκοπο: οι ναζιστές τον επαναπροσδιόρισαν ως απεικόνιση του σκανδιναβικού θεού Οντίν ο οποίος, σύμφωνα με τον μύθο, γύριζε τη γη με το λευκό άλογό του για να αναγγείλει την έλευση του χειμερινού ηλιοστασίου. Οι προπαγανδιστικές αφίσες που παρουσιάζονται στην έκθεση αναπαριστούν τον «άνδρα των Χριστουγέννων ή του ηλιοστασίου» επάνω σε ένα πολεμικό λευκό άλογο, με γκρίζα γένια, πλατύγυρο καπέλο και έναν σάκο γεμάτο δώρα.

Το άστρο που παραδοσιακά στέκεται στην κορυφή του χριστουγεννιάτικου δέντρου απετέλεσε ανυπέρβλητο πρόβλημα. «Ηταν είτε το εξάκτινο άστρο του Δαβίδ,που ήταν εβραϊκό, ή το πεντάκτινο άστρο, σύμβολο της Σοβιετικής Ενωσης των μπολσεβίκων» λέει η κυρία Μπρόιερ. «Και τα δύο ήταν ανάθεμα για το καθεστώς». Ετσι οι ναζιστές αντικατέστησαν το άστρο με σβάστικες, γερμανικούς «τροχούς του ήλιου» και τους σκανδιναβικούς ρούνους «Sig» που το φανατικό στρατιωτικό σκέλος των Ες Ες (η Waffen SS) χρησιμοποιούσε ως σύμβολό του. Οι νοικοκυρές ενθαρρύνονταν να φτιάχνουν κουλουράκια σε ανάλογα «γερμανικά» σχήματα. Μεταξύ άλλων εκθεμάτων στην έκθεση παρουσιάζεται η σελίδα ενός γυναικείου ναζιστικού περιοδικού με μια τέτοια συνταγή: «Κάθε παιδί θα θέλει να ψήσει έναν ρούνο Sig (SS)» διακηρύσσει το συνοδευτικό κείμενο.

Ο «εκναζισμός» των Χριστουγέννων δεν τελείωνε εκεί. Η φάτνη του χριστουγεννιάτικου δέντρου αντικαταστάθηκε από έναν «χριστουγεννιάτικο κήπο» ο οποίος περιελάμβανε ένα ξύλινο ελαφάκι και λαγουδάκια. Η Μαρία και ο Ιησούς έγιναν η γερμανίδα μητέρα με το παιδί της, ενώ οι στίχοι από δεκάδες χριστουγεννιάτικα κάλαντα και τραγούδια, συμπεριλαμβανομένου του περίφημου γερμανικού ύμνου «Αγια νύχτα», ξαναγράφτηκαν ώστε να απαλειφθεί κάθε αναφορά στον Θεό, στον Χριστό και στη θρησκεία. Στο απόγειο της αντιχριστιανικής προπαγάνδας έγινε μια απόπειρα αντικατάστασης της έλευσης του Χριστού Σωτήρα με την έλευση του Αδόλφου Χίτλερ- του «Φύρερ Σωτήρα». «Δεν μπορούμε να αποδεχθούμε ότι ένα γερμανικό χριστουγεννιάτικο δέντρο μπορεί να έχει οποιαδήποτε σχέση με μια φάτνη σε ένα παχνί στη Βηθλεέμ» έγραφε το 1937 ο ναζιστής προπαγανδιστής Φρίντριχ Ρεμ. «Είναι αδιανόητο για εμάς τα Χριστούγεννα και το βαθύ περιεχόμενό τους να αποτελούν προϊόν μιας ανατολικής θρησκείας».

Από τα πιο ζοφερά εκθέματα αποτελεί ένα «Julleuchter» (χριστουγεννιάτικο φανάρι). Επρόκειτο για πήλινα κηροπήγια με γερμανικά σύμβολα που κατασκευάστηκαν με διαταγή του αρχηγού των Ες Ες Χάινριχ Χίμλερ από τους έγκλειστους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου και προορίζονταν για δώρα στα πιστά μέλη των Ες Ες.

Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η προσπάθεια των ναζιστών να αφαιρέσουν τον Χριστό από τα Χριστούγεννα επισκιάστηκε από το βάρος του πολέμου. Η γιορτή επικεντρώθηκε κυρίως στην αποστολή δώρων και καρτών στους στρατιώτες στο μέτωπο. Προς το τέλος του πολέμου οι ναζιστές προσπάθησαν να μετατρέψουν τα Χριστούγεννα σε τελετή πένθους για τους πεσόντες, όμως σχεδόν κανείς δεν έδινε πλέον σημασία. Η ναζιστική, χωρίς χριστιανικό περιεχόμενο, εκδοχή κάποιων χριστουγεννιάτικων τραγουδιών επιβιώνει ωστόσο ως σήμερα και τραγουδιέται ακόμη- ανυποψίαστααπό τους Γερμανούς.

Τα δάνεια των χριστιανών από τους παγανιστικούς θρύλους
O ισχυρισμός των ναζιστών ότι τα Χριστούγεννα είχαν παγανιστικές ρίζες εμπεριείχε μια δόση αλήθειας. Οταν ο χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ενσωμάτωσε πολλές ρωμαϊκές γιορτές και παγανιστικές παραδόσεις.

Μίθρας
Η αρχαία γιορτή που σηματοδοτούσε το χειμερινό ηλιοστάσιο ήταν αφιερωμένη στον Μίθρα, τον θεό της ελληνιστικής και ρωμαϊκής συγκρητικής λατρείας του φωτός. Παραδοσιακά η γιορτή συμβόλιζε την ανανέωση της ελπίδας και πιστεύεται ότι οι χριστιανοί την οικειοποιήθηκαν ως ημέρα της γέννησης του Ιησού περίπου τον 4ο αιώνα.

Σατουρνάλια
Τα έθιμα της ανταλλαγής δώρων, της φαγοποσίας και της διασκέδασης προέρχονται από μια άλλη ρωμαϊκή γιορτή, τα Σατουρνάλια, η οποία εορταζόταν γύρω στις 17 Δεκεμβρίου. Ηταν αφιερωμένη στον Σατούρνους, αντίστοιχο του ελληνικού Κρόνου, ο οποίος για τους Ρωμαίους ήταν ο θεός της γεωργίας και της αφθονίας. Τα δώρα συμβόλιζαν την ανακατανομή του πλούτου από τους πλούσιους στους φτωχούς στις περιόδους μεγάλης ανέχειας και οι πλούσιοι διοργάνωναν μεγάλα φαγοπότια για να ταΐσουν τους γείτονές τους.

Παραμονή νέου έτους
Η διακόσμηση του σπιτιού με χειμωνιάτικα φυτά θεωρείται σήμερα χριστουγεννιάτικη παράδοση, προέρχεται όμως από τον ρωμαϊκό εορτασμό της παραμονής του νέου έτους. Η γιορτή ήταν αφιερωμένη στον Ιανό, τον θεό με τα δύο πρόσωπα. Οι Ρωμαίοι έκαναν πομπές με πυρσούς, έψαλλαν ύμνους, συμβουλεύονταν μάντεις για να μάθουν τη μοίρα τους, έδιναν δώρα και διακοσμούσαν τα σπίτια τους με πράσινα φυτά ως σύμβολο μιας καινούργιας ζωής.
ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 25-12-2009

Related articles by Zemanta

• How the Nazis stole Christmas (telegraph.co.uk)
• How Hitler and the Nazi's tried to steal Christmas (telegraph.co.uk)

Καθ'οδόν:Σε λαϊκά έθιμα των ημερών

I found this fascinating quote today:

Ένα από τα ωραιότερα έθιμα των ημερών είναι τα κάλαντα. Οι παιδικές φωνές που γεμίζουν τον αέρα με αστείες επωδούς, με ευχές και μελωδίες, και τους νοικοκυραίους με παινέματα, μεταφέρουν μια πανανθρώπινη και πανάρχαια λαχτάρα. Την ευτυχία. Μια ευτυχία που φτιάχνεται από απλά υλικά, από καθημερινές ανάγκες, όπως ένα καλό μεροκάματο, ένας καλός γάμος, ένα παιδί, η καλή σοδειά... `Η από καημούς, όπως ο γυρισμός του ξενιτεμένου, η υγεία στην αρρώστια, η τύχη στη δυστυχία...spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius, Dec 2009

You should read the whole article.

Ελεγε κάλαντα ο Ομηρος;

Image via Wikipedia

Γιατί δεν γιόρταζαν οι πρώτοι χριστιανοί και γιατί επικράτησε το έλατο έναντι της βελανιδιάς; Δέκα ερωτήσεις και δέκα απαντήσεις για τις άγνωστες, παγανιστικές και μη, πτυχές των Χριστουγέννων

της ΜΑΡΙΑΣ ΘΕΡΜΟΥ

Είναι γνωστό πόσα ειδωλολατρικά έθιμα, βαθιά ριζωμένα μέσα στους αιώνες, επιβίωσαν και στη χριστιανική εποχή; Γιατί, ακόμη και αν καταδικάστηκαν αρχικώς από την Εκκλησία, τελικώς ενσωματώθηκαν με επιτυχία στο γενικότερο πλαίσιο της ορθόδοξης λατρείας. Από την άλλη, είμαστε σίγουροι ότι σύγχρονα έθιμα που θεωρούνται ξενόφερτα είναι όντως έτσι; Μια διαφορετική διερεύνησή τους μπορεί να εκπλήξει. Και κάποιοι ελαφρώς ανορθόδοξοι συσχετισμοί μπορεί ίσως να προκαλέσουν, στην πραγματικότητα όμως έχουν την εξήγησή τους. Αλλωστε η σημασία βρίσκεται στην ουσία και όχι στο περιτύλιγμα. Δέκα ερωτήσεις λοιπόν για τα Χριστούγεννα χωρίς φόβο και πάθος.

1 Γιατί είναι πολλά;
Γιατί όχι, δηλαδή, «Χριστούγεννο»; Γιατί πληθυντικός και όχι ενικός αριθμός; Εύλογη η απορία για κάποιον που δεν ασπάζεται το δόγμα «πίστευε και μη ερεύνα». Ως εκ τούτου ερευνώντας φθάνει κανείς σε δύο διαφορετικές απαντήσεις. Η πρώτη θέλει την προέλευση του πληθυντικού να βρίσκεται στον ελληνορωμαϊκό κόσμο και στις εορτές του: στα Κρόνια για τους αρχαίους Ελληνες και στα Σατουρνάλια για τους Ρωμαίους (προς τιμήν του θεού Σατούρνους, που αντιστοιχούσε στον Κρόνο). Η άλλη απάντηση βρίσκεται σε μια αρχαία ιουδαϊκή εορτή, τα Πουρείμ (από το όνομα Πουρ), η οποία εορταζόταν από τον 5ο αιώνα π.Χ.

2 Ελατο ή βελανιδιά;
Η ιστορία έχει ως εξής: περί το 750 ο μετέπειτα Αγιος Βονιφάτιος, προστάτης των Γερμανών- τότε ήταν απόστολος-, ξεκίνησε να προσηλυτίσει στον χριστιανισμό τους κατοίκους της Φριζίας (Κάτω Σαξονία), που ήταν ακόμη παγανιστές. Οι Φρίζιοι, οι οποίοι μιλούσαν μια αρχαία αγγλική διάλεκτο, γεγονός που δυσκόλευε τη συνεννόηση μαζί τους, λάτρευαν την αιωνόβια βελανιδιά, ιερό δέντρο του θεού τους Θωρ, επάνω στην οποία έκαναν θυσίες. Προκειμένου να τους πείσει ο Αγιος Βονιφάτιος άρχισε, σύμφωνα με τον θρύλο, να πριονίζει τη βελανιδιά για να την κόψει, κάτι όχι πολύ εύκολο βεβαίως, ώσπου φύσηξε ένας πολύ δυνατός άνεμος και την ξερίζωσε. Αυτό θεωρήθηκε θαύμα και έκανε τους ανθρώπους να στραφούν ομαδικά στον χριστιανισμό, ενώ στη θέση της βελανιδιάς φύτρωσε αργότερα ένα έλατο το οποίο οι χριστιανοί θεώρησαν ευλογημένο. (Παρεμπιπτόντως, ο Αγιος Βονιφάτιος μαρτύρησε μερικά χρόνια αργότερα από τους εναπομείναντες φρίζιους παγανιστές.) Αξίζει να αναφερθεί πάντως ότι η ιερή βελανιδιά λατρευόταν και στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στο αρχαιότερο ελληνικό ιερό, της Δωδώνης, όπου οι ιερείς μάλιστα προμήνυαν τα μελλούμενα ανάλογα με το θρόισμά της!

3 Ποιο ήταν το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο που στολίστηκε στην Ελλάδα;
Ηταν το δέντρο ενός Βαυαρού, του Οθωνα βεβαίως, και δεν στολίστηκε στην Αθήνα αλλά κατά πρώτον στο Ναύπλιο, όπου διέμεινε για περίπου έναν χρόνο, από το 1833, ο νεαρός βασιλιάς, έχοντας φέρει μαζί του από το Μόναχο και τα έθιμα της πατρίδας του. Τον επόμενο χρόνο το δέντρο στολίστηκε στην αθηναϊκή βασιλική κατοικία- ακόμη δεν είχαν χτιστεί τα ανάκτορα-, από όπου περνούσαν όλοι οι Αθηναίοι κάνοντας ουρές για να το θαυμάσουν. Εκεί στην πατρίδα του Οθωνα στόλιζαν έλατο από το 1539, αλλά τα πρώτα στολίδια του ήταν τρόφιμα, ενδύματα και άλλα χρήσιμα είδη, τα οποία με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκαν σε διακοσμητικά αντικείμενα.

4 Να στολίσω καραβάκι, δηλαδή;
Γερμανικό το έθιμο, χωρίς αμφιβολία, από την άλλη όμως το καραβάκι τι δουλειά είχε στη Στερεά Ελλάδα και επάνω στα βουνά της Θεσσαλίας ή της Ηπείρου; Επιπλέον υπάρχει και άλλη εκδοχή. Την λένε «ειρεσιώνη» και στην αρχαία Ελλάδα ήταν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο έπλεκαν λευκές ή κόκκινες μάλλινες κορδέλες και κρεμούσαν φθινοπωρινούς καρπούς. Την περιέφεραν παιδιά από σπίτι σε σπίτι, τοποθετώντας μάλιστα επάνω της ψωμί, μέλι, λάδι, κρασί και τελικώς την αφιέρωναν στους θεούς. Πολύ συχνά όμως την κρεμούσαν έτσι στολισμένη στις πόρτες των σπιτιών, προς τιμήν του Ηλίου και των Ωρών. Οπωσδήποτε επρόκειτο για ένα σύμβολο ευφορίας με το οποίο επικαλούνταν τη συνδρομή των θεών για να έχουν καλή σοδειά και ευγονία στο σπιτικό τους. Οι ειρεσιώνες έμεναν μάλιστα έξω από τα σπίτια ακόμη και όταν είχαν ξεραθεί. Ας θυμηθούμε τον Αριστοφάνη στον «Πλούτο», όπου μια ηλικιωμένη γυναίκα φωνάζει σε έναν προσβλητικό νέο:«Λυπήσου με,μη φέρνεις τον δαυλό σου τόσο κοντά στο πρόσωπό μου».Για να επέμβει ο Χρεμύλος:«Εχει δίκιο γιατί,αν αρπάξει μια σπίθα, θα καεί σαν παλιά ειρεσιώνη!».

5 Ελεγε ο Ομηρος κάλαντα;
«Παίδες αμφιθαλείς» τραγουδούσαν την ειρεσιώνη στην αρχαία Ελλάδα, παιδιά είναι σήμερα και οι καλαντιστές. Στη Θράκη μάλιστα λέγονται «μανοκυρουδάτοι» και κρατούν στο χέρι στολισμένα ραβδιά! Και όσο για τους στίχους των τραγουδιών πρώτος διδάξας είναι ο Ομηρος:

«Ερχόμαστε στο σπίτι ενός πλούσιου νοικοκύρη.Αφήστε τις πόρτες ανοιχτέςγιατί μπαίνει ο Πλούτος και μαζί του η Χαρά και η Ειρήνη.Να ΄ναι γεμάτα πάντα τα σταμνιά τουκαι στη σκάφη του ζυμώματος το ζυμάρι να φουσκώνει ψηλά».Αλλως «Στο σπίτι ετούτο που ΄ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη...»κτλ., κτλ.

6 Να τα πούμε ή να τα παραπέμψουμε στις καλένδες;

Είτε μας αρέσει είτε όχι, από τις ρωμαϊκές «καλένδες» πήραν το όνομά τους τα κάλαντα. Χρειάστηκε βέβαια μακρός δρόμος ώσπου να γίνει αυτό. Οι καλένδες- από τη λέξη calo, που σήμαινε καλώ, ονομάζωσυνδέονταν με την έναρξη κάθε μήνα η οποία ανακηρυσσόταν από τον Ποντίφικα με τη φράση «Calo Juno novella»- ήταν οι πρώτες ημέρες του μήνα, οι νεομηνίες δηλαδή. Και ειδικά αυτές του Ιανουαρίου ήταν οι περιφημότερες γιατί τότε γιορταζόταν η έλευση του νέου έτους. Δώρα, όπως μέλι, ξερά σύκα, χουρμάδες αλλά και μικρά νομίσματα, τις συνόδευαν και βεβαίως ευχές και ανταλλαγές επισκέψεων μεταξύ φίλων και συγγενών.

Στους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού οι καλένδες είχαν διατηρηθεί ως εορτές και πανηγύρεις της 1ης Ιανουαρίου. Η Στ Δ Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης, όμως, το 662, τις απαγόρευσε. Αλλά, δεδομένου ότι επρόκειτο για έθιμο αιώνων που η διακοπή του μπορούσε να δημιουργήσει μεγάλη αναστάτωση και δυσαρέσκεια στον κόσμο, βρέθηκε μια συμβιβαστική λύση: τα κάλαντα, τα δημοτικά ευχητικά τραγούδια που διατηρήθηκαν ως σήμερα. Οσο για τη φράση «παραπέμπεται στις καλένδες», που σημαίνει κάτι το οποίο διαρκώς αναβάλλεται, προέρχεται από το γεγονός ότι στους Ελληνες δεν υπήρχαν καλένδες, άρα δεν υπήρχε και καμία περίπτωση το όποιο ζήτημα να τακτοποιηθεί.

7 Γιόρταζαν τα γενέθλια του Χριστού οι πρώτοι χριστιανοί;
Οχι, διότι τα γενέθλια θεωρούνταν παγανιστική εορτή και ως εκ τούτου ήταν ανεπίτρεπτο για τους χριστιανούς να τα γιορτάζουν. Η Εκκλησία διακήρυττε ότι ήταν αμαρτία το να σκοπεύει κάποιος να τηρήσει τα γενέθλια του Χριστού «σαν να ήταν ο βασιλιάς Φαραώ»! Και ο Ωριγένης μάλιστα τον 3ο αιώνα πίστευε ότι«ο φαύλος τα γενέσεως αγαπών πράγματα εορτάζει γενέθλιον»και ότι«επ΄ ουδεμιάς γραφής εύρομεν υπό δικαίου γενέθλιον αγομένην». Ετσι επί τέσσερις αιώνες μετά τον θάνατο του Χριστού ουδείς εγνώριζε πότε ακριβώς γεννήθηκε. Αλλωστε ακόμη δεν είχαν καταλήξει στο έτος γέννησης... Επιπλέον η ημέρα του θα νάτου που θα έφερνε την ανάσταση του Θεανθρώπου ήταν η σημαντική.

8 Και γιατί στις 25 Δεκεμβρίου;
Το γεγονός είναι ότι η επιλογή της 25ης Δεκεμβρίου για τη γέννηση του Χριστού είναι κι αυτή μια σύμβαση όπως πολλές άλλες. Και αυτό παρ΄ ότι η Εκκλησία κατά τον 4ο και 5ο αιώνα πρέσβευε πως πράγματι ο Χριστός είχε γεννηθεί τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Ο Χρυσόστομος μάλιστα επικαλείται προς τούτο την ημερομηνία της απογραφής του Κυρηνίου που διατηρούνταν στα ρωμαϊκά αρχεία. Εκ των υστέρων όμως θεωρείται βέβαιον ότι οι χριστιανοί θέλησαν να αντιδράσουν με αυτόν τον τρόπο στη ρωμαϊκή ειδωλολατρική εορτή των Σατουρναλίων (ή να την υπερκαλύψουν), που εορταζόταν από 17 ως 23 Δεκεμβρίου, δηλαδή την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου. Και αυτό γιατί η συγκεκριμένη γιορτή είχε εκπέσει πολύ από την αρχική μορφή της και είχε καταλήξει σε ακραίες διασκεδάσεις με άφθονη οινοποσία και ακολασίες.

Η 25η του μήνα, από την άλλη, ήταν πολύ σημαντική για τον παγανιστικό κόσμο αφού ήταν η γιορτή του Ηλίου. Πιστεύεται λοιπόν ότι η επιλογή της από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο για τον εορτασμό των Χριστουγέννων έγινε επίτηδες ως μια προσπάθεια σύνδεσης του Ηλίου με τον Χριστό.

9 Φθινόπωρο, χειμώνα ή άνοιξη γεννήθηκε ο Χριστός;

Oδιευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου κ. Διονύσης Σιμόπουλος στο βιβλίο τουΤο άστρο των Χριστουγέννων ανατρέπει τα καθιερωμένα: «Σε μία μόνο εποχή του έτους οι βοσκοί “φυλάσσουν φυλακάς της νυκτός επί την ποίμνην αυτών”,όπως αναφέρεται στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο:την άνοιξη,όταν τα νεογέννητα αρνάκια χρειάζονται τη βοήθειά τους.Οπότε η γέννηση του Χριστού έγινε μάλλον την άνοιξη»λέει. Αλλωστε, σύμφωνα με ειδικούς επιστήμονες, η Βηθλεέμ τον Δεκέμβριο ήταν βυθισμένη στην παγωνιά και στη βροχή. Δεν θα ήταν λοιπόν λογικό να παραμένουν με τέτοιες συνθήκες βοσκοί και πρόβατα στην ύπαιθρο.

10 Ποια η σχέση του Χριστού με τον Δία;

Κάθε χρόνο γεννιόταν ο Δίας στο περίφημο Ιδαίο Αντρο της Κρήτης και κάθε χρόνο πέθαινε για να ξαναγεννηθεί. «Βηθλεέμ του αρχαίου κόσμου» το αποκαλεί μάλιστα σε άρθρο του («Το Βήμα», 30 Δεκεμβρίου 2007) ο κ. Μιχάλης Τιβέριος, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Προγενέστερο ενδεχομένως ήταν το Δικταίο Αντρο. Σε αυτόν τον Δικταίο Δία, νεαρό και αγένειο, αναφέρεται μάλιστα ένας αρχαίος ύμνος που βρέθηκε χαραγμένος επάνω σε λίθο.

Οπως γράφει ο κ. Τιβέριος,«στην αρχή του ύμνου οι ασπιδοφόροι νέοι χαιρετούν τον “παντοδύναμο νεανίσκο” (“μέγιστε κούρε,χαίρε”) και τον ικετεύουν να αφήσει τον ουράνιο θρόνο του, εκεί όπου είναι πρώτος ανάμεσα στους άλλους θεούς,και να επαναλάβει την ετήσια κάθοδό του στον ιερό τόπο της γέννησής του».Στη συνέχεια τον ευχαριστούν για τα καλά που έκανε για τους ανθρώπους τη χρονιά που πέρασε και δέονται να φροντίσει τα ανάλογα και για την ερχομένη. Είναι ένας ύμνος που παρουσιάζει χτυπητές ομοιότητες με αντίστοιχες ευχές της Εκκλησίας. _ΠΗΓΗ:εφημ.ΤΟ ΒΗΜΑ, 25-12-2009

Το βιβλίο και ο υπολογιστής

Image by Extra Ketchup via Flickr

του Στ.Αλαχιώτη, καθηγητή Γενετικής

Η γραφή είναι αναμφίβολα μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του Ηomo sapiens, επίτευγμα που συνέβη 5.000 χρόνια πριν στην αρχαία Σουμερία, στη Μεσοποταμία. Η εξέλιξη της αξιοποίησής της πέρασε από πολλούς δρόμους και έφθασε σ΄ ένα σταυροδρόμι στις μέρες μας, με το χαρτί/βιβλίο και τον υπολογιστή να προκαλούν τον «διαβάτη» της γραφής και της ανάγνωσης.

Ο κάθε δρόμος έχει πολλά πλεονεκτήματα, αλλά και μειονεκτήματα, γεγονός που έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση πάνω από αυτό το σταυροδρόμι. Πολλοί ήδη υποστηρίζουν ότι το χειρόγραφο και το έντυπο βιβλίο ίσως μετατραπούν σύντομα σε μουσειακά είδη. Αυτή η μορφή γραφής δηλαδή που έφερε τον πολιτισμό μας ως εδώ τον οδηγεί στο σημείο να σκέφτεται να την καταργήσει; Αναμφίβολα το πέρασμα στον δρόμο του υπολογιστή είναι ελκυστικό, περισσότερο για τους νέους, και παρέχει πολλές διευκολύνσεις· ενέχει ωστόσο και μερικές παγίδες.

Ο υπολογιστής παίζει σημαντικό ρόλο στη μάθηση, ακόμη και παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες· όπως και στη γρήγορη διαχείριση της άπειρης πληροφορίας της εποχής μας και των συναφών μέσων επικοινωνίας και κοινωνικής δικτύωσης (ιστοσελίδες, ηλεκτρονικά μηνύματα, Facebook, Μyspace, Τwitter κ.ά.). Μήπως όμως μας οδηγεί σε μια ηλεκτρονική μοναξιά; Με τον δρόμο αυτόν αναμφίβολα υποβαθμίζεται η καλλιέργεια της κοινωνικής δεξιότητας, που εμφανίστηκε από τις πρώτες εξελικτικά ως εγγενής ικανότητα και συμβάλλει στη μορφοποίηση του εγκεφάλου μας.

Υποστηρίζεται επίσης ότι με την υπέρμετρη και κυρίαρχη χρήση της ηλεκτρονικής γραφής δεν αναπτύσσεται σωστά η μάθηση της γλώσσας· γι΄ αυτό ακόμη και πολύ καλοί μαθητές/φοιτητές κάνουν σοβαρά ορθογραφικά λάθη· φτωχαίνει ακόμη το λεξιλόγιό τους και οδηγεί πολλούς νέους να επικοινωνούν συνθηματικά, να μην κατανοούν πλήρως μιαν αφήγηση και να χάνουν την αυτοπεποίθησή τους. Πολλοί νέοι έχουν σήμερα και πρόβλημα γραπτής έκφρασης, δεν μπορούν να αναπτύξουν, να οργανώσουν και να συστηματοποιήσουν τις σκέψεις τους, ενώ επηρεάζεται ακόμη και ο γραφικός τους χαρακτήρας. Η κατάχρηση του υπολογιστή βρέθηκε επίσης να σχετίζεται με όχι ικανοποιητικές επιδόσεις και στα μαθηματικά.

Από την άλλη μεριά, η σχέση με το χαρτί και το βιβλίο ενέχει μιαν αμεσότητα με τον χρήστη, μια περισσότερο προσωπική σχέση, που έχει σημασία για τη συστηματοποιημένη οργάνωση της σκέψης. Δεν πρόκειται όμως για μια ρομαντική εκδοχή του θέματος, καθώς το χαρτί και το μολύβι, το έντυπο βιβλίο, φαντάζει πια παραδοσιακό, ενώ ο ηλεκτρονικός αλφαβητισμός γοητεύει, όπως συμβαίνει με κάθε νεωτερισμό. Πρόκειται περισσότερο για το διπλό δίλημμα ποιο από τα δύο και σε ποιον βαθμό βρίσκεται σε περισσότερη αρμονία με τη φύση μας, και ποιο θα προκαλέσει μεγαλύτερη πρόοδο.

Υπό το πρίσμα αυτό υποστηρίζεται ότι η γραφή με το μολύβι και η ανάγνωση με το βιβλίο στις μικρές ηλικίες συμβάλλουν περισσότερο στη συστηματοποιημένη και σφαιρικότερη εξάσκηση του εγκεφάλου, σε σχέση με τη διάχυτη πληροφορία του υπολογιστή· όπως και στην ενδυνάμωση της μνήμης· εξακολουθεί δε να αποτελεί ικανότερο εργαλείο της καλλιέργειας μιας άλλης εγγενούς ικανότητας, της πρώτης που εμφανίστηκε κατά την εξέλιξή μας, της τεχνολογικής, η οποία λειτουργεί υποστρωματικά για την ανάπτυξη της κοινωνικής δεξιότητας, μετά της γλωσσικής, ακόμη και της αριθμητικής/θεωρητικής μετέπειτα, που εμφανίστηκε στην Παλαιολιθική εποχή. Η σημασία τέτοιων απόψεων ενισχύεται από τα πορίσματα νευροαπεικονιστικών μελετών του εγκεφάλου, κατά τα οποία βραχύχρονη εκπαίδευση στην ανάγνωση και στη γραφή ενεργοποιεί μια περιοχή του βρεγματικού λοβού.

Εχοντας λοιπόν μια τέτοια εικόνα πάνωαπό το εν λόγω σταυροδρόμι, με το χαρτί να χαϊδεύεται σαν μετάξι στο χέρι μας και τη φανταχτερή οθόνη του υπολογιστή, που μπορεί να σηκώσει τις πληροφορίες σχεδόν όλης της Γης, σαν έναν σύγχρονο Ατλαντα, πολλά παιδιά παρασύρονται εύκολα στην απόφαση να παραδοθούν στα χέρια αυτού του Ατλαντα. Οσον αφορά όμως τους μεγάλους που πέρασαν και από τον δρόμο του «μεταξιού»-μολυβιού, ο δρόμος του Ατλαντα δεν ήταν μονόδρομος. Για τα μικρά παιδιά ωστόσο, τους μαθητές, οι οποίοι πρέπει να ασκούν τον εγκέφαλό τους σφαιρικά, υπάρχει πρόβλημα. Εδώ βρίσκεται όμως και ο ρόλος των μεγάλων, που θα πρέπει να καθοδηγούν τους μαθητές με την κατάλληλη πυξίδα και με μέτρο, με τη σωστή ξενάγηση σε όλους τους δρόμους του συζητούμενου σταυροδρομιού.

Οπως συμβαίνει βέβαια, η αλήθεια δεν είναι ούτε μαύρη ούτε άσπρη· δεν είναι μόνο με το μολύβι, ούτε μόνο με τον υπολογιστή. Ο ηλεκτρονικός αλφαβητισμός πρέπει να καλλιεργείται στα σχολεία· όχι όμως σε υπερθετικό βαθμό, οδηγώντας τον σε υπερβολή, σε «μονοκαλλιέργεια». Το έντυπο εκπαιδευτικό υλικό στα σχολεία, αλλά και στο σπίτι/οικογένεια, θα πρέπει να βρίσκεται σε μια αρμονική συμβίωση με το ηλεκτρονικό και να διασχίσει οριζόντια-διαθεματικά τη σχολική γνώση· όπως ισχύει από το 2003 με το δυνητικά βελτιούμενο νέο παιδαγωγικό-εκπαιδευτικό σύστημα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης· διαφορετικά θα επέλθει διαζύγιο υπέρ του υπολογιστή και θα το πληρώσουν τα μικρά παιδιά. ΠΗΓΗ:εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 25-12-2009

Γιατί χαρίζουμε δώρα τα Χριστούγεννα

Image by © Luisanto via Flickr

της ΜARGARET VISSER, συγγραφέα του βιβλίου «Το δώρο ενός Ευχαριστώ: Οι ρίζες και οι τελετουργίες της ευγνωμοσύνης»

Τα δώρα ταιριάζουν με τα Χριστούγεννα διότι κουβαλούν μνήμη, αφήγηση και φροντίδα

Oι γιορτές δίνουν αφορμή για σκέψεις. Μια ιδιαιτέρως περίοπτη εορτή όπως τα Χριστούγεννα γεννά άφθονες σκέψεις. Σκεφθείτε μόνον πώς συμπεριφερόμαστε κάθε χρόνο τέτοιες ημέρες: χαρίζουμε δώρα.


Ο πολιτισμός μας διαιρεί τον κόσμο σε δύο σφαίρες: στη δημόσια και στην ιδιωτική. Η δημόσια αφορά επιχειρήσεις, καθετί απρόσωπο, συμβόλαια, ψυχρή λογική, πολιτική, γραφειοκρατία, χρήματα και υποχρεώσεις εκ του νόμου. Η ιδιωτική είναι ό,τι δεν είναι η δημόσια: αφορά τα συναισθηματικά δεσμά με την οικογένεια και τους φίλους, την αγάπη, το ανεπίσημο, το απρογραμμάτιστο. Τοποθετούμε την πράξη τού να χαρίζουμε ή να δεχόμαστε ένα προσωπικό δώρο στην ιδιωτική σφαίρα. Γι΄ αυτό και ένα «υποχρεωτικό δώρο» μάς φαίνεται αντιφατικό.

Και όμως τα Χριστούγεννα χαρίζουμε πολλά πράγματα σε ανθρώπους τους οποίους γνωρίζουμε λίγο ή για τους οποίους νιώθουμε ελάχιστη ζεστασιά: πελάτες, συναδέλφους, καθηγητές των παιδιών μας ή κάποιους που θα έπρεπε να θυμόμαστε, αλλά το κάνουμε σπάνια. Σε αυτές τις περιπτώσεις το «δωρίζειν» περνάει στο υπολογιστικό, στο δημόσιο, είναι αποτέλεσμα κοινωνικής πίεσης και υποχρέωσης. Παρ΄ όλα αυτά αποκαλούμε «δώρα» αυτά τα αντικείμενα, αν και κάτι που δεν χαρίζεται ελεύθερα δεν είναι δώρο. Αντιφάσεις στις οποίες αποδίδουμε ελάχιστη σημασία γίνονται εκνευριστικά εμφανείς τα Χριστούγεννα. Οι γιορτές μάς κάνουν να κοντοσταθούμε και να το ξανασκεφτούμε.

Ε, λοιπόν, σε πολλούς πολιτισμούς το υποχρεωτικό «δωρίζειν» είναι απολύτως φυσιολογικό. Οι άνθρωποι γνωρίζουν ακριβώς τι να χαρίσουν σε κάθε περίσταση και πόσο πρέπει να κοστίζει το δώρο. Συνεπώς είναι αποδεκτό να αφήσει κανείς το αυτοκόλλητο με την τιμή επάνω στο δώρο, όπως και το να μεταβιβάσει ένα συμβατικό δώρο σε κάποιον άλλο. Τα προσωπικά δώρα ουδόλως αφορούν την ιδιωτική σφαίρα, δεν κατηγοριοποιούνται ως απαραιτήτως ελεύθερα και «από καρδιάς», ούτε ως αιτίες για το (εξίσου ελεύθερο) δώρο της ευγνωμοσύνης.

Στον δικό μας δυτικό πολιτισμό δεν υπάρχει μια λέξη που να περιγράφει «κάτι που δεν είναι δώρο». Η έλλειψη αυτή έχει γίνει αισθητή κυρίως από τους χρήστες της αγγλικής γλώσσας όπως ομιλείται στην Αμερική. Το παλαιό- στην αγγλική γλώσσα- ρήμα «δωρίζω» («to gift», όπως χρησιμοποιούνταν τον 16ο αιώνα) βγήκε από το χρονοντούλαπο και έλαβε νέα σημασία. Λέμε πολύ συχνά ότι «δωρίζουμε» («gifting») εννοώντας ότι δίνουμε σε κάποιους αντικείμενα «μεταμφιεσμένα» σε δώρα για κοινωνικά επιβεβλημένες υποχρεώσεις και συμβάσεις. Κίνητρα και συναισθήματα σπανίως είναι αγνά ή απλά. Πολλοί θεωρούμε ότι το να «χαρίσουμε ξανά» ή να μεταβιβάζουμε ένα ανεπιθύμητο δώρο υπερβαίνει τα εσκαμμένα. Αυτό το καταλαβαίνουμε από τον τρόπο με τον οποίο αυτός που «χαρίζει ξανά» φροντίζει ώστε να μην αντιληφθεί την πράξη του ο αρχικός δωρητής. Ωστόσο στην Ιαπωνία, αν ο αποδέκτης ενός υποχρεωτικού δώρου το εκχωρήσει σε κάποιον άλλο, το κάνει ανοιχτά και χωρίς αυτό να θεωρείται προσβλητικό. Σε τέτοιες περιπτώσεις η ευγνωμοσύνη είναι ανάρμοστη.

Γιατί άραγε δεν έχει βρεθεί ένα εναλλακτικό ουσιαστικό για τα «δώρα»; Ισως διότι έχουμε ανάγκη κάποια αοριστία πίσω από την οποία καλύπτονται ευτελή κίνητρα για χάρη των συναισθημάτων των άλλων, αλλά και των δικών μας. Δεν μπορούμε να απαιτήσουμε «αγάπη» και «ευγνωμοσύνη» από κανέναν. Και όμως μερικές φορές, για παράδειγμα τα Χριστούγεννα, επιθυμούμε ή ακόμη και έχουμε ανάγκη να δείξουμε ότι τρέφουμε συναισθήματα τα οποία στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Αν προσφέρει κανείς ένα δώρο αποκλειστικά λόγω υποχρέωσης ή κοινωνικής σύμβασης, ας μην περιμένει ευγνωμοσύνη: οι παραλήπτες συνήθως γνωρίζουν τι αντιπροσωπεύει το δώρο.

Παρ΄ όλα αυτά, σε εποχές κατά τις οποίες το καθήκον και η ευγένεια μοιάζουν να μαραζώνουν, οι σκεπτόμενοι άνθρωποι μπορούν να φανούν ευγνώμονες και για τα τυπικά χριστουγεννιάτικα δώρα.

Ας μην ξεχνάμε ότι τα δώρα ταιριάζουν με τα Χριστούγεννα διότι κουβαλούν μνήμη, αφήγηση και φροντίδα. Το αν είναι ακριβά ή φτηνά δεν έχει μεγάλη σημασία. Ο γιος μας, ως παιδί, μας χάρισε κάποτε έναν μικρό χειροκίνητο λεμονοστύφτη για τα Χριστούγεννα. Επί 30 χρόνια τον σκεφτόμαστε λίγοπολύ κάθε φορά που στύβουμε ένα λεμόνι. Τις προάλλες ο στύφτης έπεσε από τον πάγκο της κουζίνας και έσπασε. Εγώ και ο σύζυγός μου ήμαστε πολύ στενοχωρημένοι. Φυσικά θα αγοράσουμε άλλο λεμονοστύφτη, αλλά ο τρόπος με τον οποίο φτιάχναμε σαλάτα στο σπίτι μας δεν θα είναι ποτέ ο ίδιος. ΠΗΓΗ:εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-12-2009

Στη σκιά του Πλάτωνα

Image via Wikipedia

I found this fascinating quote today:

Ποιος ήταν, τελικά, ο Πλάτων; Ήταν ο θεωρητικός πατέρας του ολοκληρωτισμού, όπως τον παρουσίασε ο Πόπερ, ή μήπως ήταν ο ουτοπιστής στοχαστής που ονειρεύτηκε έναν διαφορετικό κόσμο, όπως τον ερμήνευσε ο Καντ; Πιθανότατα δεν ήταν ακριβώς ούτε το ένα, ούτε το άλλο.spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

Το μήνυμα του Ντίκενς

Image via Wikipedia

I found this fascinating quote today:

Ο Ντίκενς τα ανέδειξε αυτά, όπως και χαρακτήρες στους οποίους η φτώχεια δεν διέβρωνε τη χαρά της ζωής, αλλά ούτε καν τα αγαθά αισθήματά τους απέναντι στον ανελέητο κροίσο. Ωστόσο, μέσα από την έκρηξη κεφιού που προκαλούν τα δώρα του αναγεννημένου Εμπενίζερ το παραμύθι των φαντασμάτων του βρετανού συγγραφέα αναδεικνύει το «φάντασμα» και μιας άλλης ιδέας: ότι η χαρά συνδέεται με την υλική απόλαυση - και ότι αυτή η τελευταία είναι ανάλογη με τα γενικά μέτρα της κοινωνίας . Δεν εξαρτάται μονάχα από το να διαθέτει κανείς τα στοιχειώδη, αλλά και από τη δυνατότητά του να αποκτήσει τα λαμπερά αγαθά που βλέπει στις βιτρίνες.spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

Ο "Φιλοκτήτης" του Ρίτσου

Image via Wikipedia

I found this fascinating quote today:

Κάθε πολιτική ανάγνωση του ποιήματος πρέπει να απαντήσει στο κρίσιμο ερώτημα : Γιατί ο Ρίτσος προβάλλει τόσο τον Νεοπτόλεμο καθιστώντας αυτόν, και όχι τον Φιλοκτήτη, πρωταγωνιστή του μονολόγου; Μια πιθανοφανής απάντηση θα ήταν ότι ο Νεοπτόλεμος συμβολίζει τη νεότητα δεδομένου ότι στο ποίημα αναφέρεται ως «Νέος» και σε αντίθεση με τον Φιλοκτήτη δεν μπορεί να συνδεθεί με προηγούμενα ιστορικά ή πολιτικά γεγονότα. Αντιπροσωπεύοντας τη νεολαία, ο Νεοπτόλεμος δεν αγνοεί το παρελθόν, επιδιώκει όμως και τη χειραφέτησή του από τους νεκρούς. Ανακαλεί την παιδική του ηλικία και τον φόβο του πατέρα για να αναδείξει την εσωτερική του μοναξιά. spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius, Dec 2009

You should read the whole article.

Ο «ιερός πόλεμος» της Δύσης

Image by Hop-Frog via Flickr

από το Θ.Γιαλκέτση

Με την επιλογή του πολέμου, η Δύση αρνείται τα ορθολογικά εργαλεία και επιστρέφει στο συμβολικό και στη βία. Ο ιταλός φιλόσοφος Ουμπέρτο Γκαλιμπέρτι αναλύει την παρούσα κρίση στο φως της Ιστορίας.

Ο Ουμπέρτο Γκαλιμπέρτι είναι καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βενετίας και συγγραφέας πολλών έργων. Στη γλώσσα μας κυκλοφορεί το βιβλίο του «Τοπία ψυχής» (εκδ. «Ιταμος», 2001).
Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «La Repubblica» στις 25.9.2001, δηλαδή πριν από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν.

του ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΓΚΑΛΙΜΠΕΡΤΙ

Θα ήθελα να ξοδέψω λίγα ανώφελα λόγια ενάντια στον πόλεμο που η Δύση φαίνεται ότι ετοιμάζεται να εξαπολύσει ενάντια στον κόσμο του Ισλάμ. «Ανώφελα», επειδή είναι γνωστό σε όλους πόσο αδύναμα είναι τα εργαλεία του λόγου απέναντι στην ισχύ των συμβόλων που εκμηδενίζουν τις διαφορές, φλογίζουν τις καρδιές, αφού προηγουμένως έχουν ναρκώσει τα μυαλά. Η ανθρώπινη ιστορία έχει βγει από τη συμβολική διάσταση εδώ και δύο μόνον αιώνες και αυτό έχει συμβεί μόνο στη Δύση. Η Δύση με το Διαφωτισμό παραχώρησε τα πρωτεία στο Λόγο και σε εκείνο το παράρτημά του που είναι ο αθεϊσμός, ενώ ο Θεός ήταν το θεμέλιο κάθε συμβολικής διάστασης. Πριν από αυτήν την εξέλιξη, ο «ιερός πόλεμος» ή, όπως λένε οι Αραβες, ο «τζιχάντ», ήταν κοινός τόσο στον ισλαμικό κόσμο όσο και στη χριστιανική Δύση και άπλωνε τις ρίζες του στον παλιό εβραϊκό πολιτισμό, ο Θεός του οποίου ήταν ένας θεός του πολέμου, ικανός να εξαπολύει ανέμους και καταιγίδες, βροντές και αστροπελέκια, θεομηνίες κάθε είδους, προκειμένου να βοηθήσει τους ανθρώπους που είχαν τεθεί υπό την προστασία του. Ο εβραϊκός «ιερός πόλεμος» τελείωσε το 70 μ.Χ. με την καταστροφή του ναού της Ιερουσαλήμ, αλλά ο χριστιανισμός, που περισυνέλεξε την κληρονομιά του εβραϊσμού, ήδη με την «Αποκάλυψη» του Ιωάννη ξεθάβει την εικονογραφία του ιερού πολέου και απεικονίζει το Χριστό με ακονισμένο δρεπάνι στο χέρι, με έναν άγγελο στις διαταγές του, για να θερίσει τη γη και να την παραδώσει στη θεϊκή οργή.

Ο χριστιανισμός θα γίνει θρησκεία της Δύσης στον αστερισμό του πολέμου, όταν ο Κωνσταντίνος είδε στον ουρανό κάτι που έμοιαζε με το σημείο του σταυρού: «Εν τούτω νίκα». Στον αστερισμό του πολέμου θα προσηλυτιστούν στη συνέχεια οι λαοί του Βορρά, οι λεγόμενοι «βάρβαροι» που είχαν εισβάλει στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Κάτω από αυτόν τον αστερισμό θα συνενωθούν τα στρατεύματα του Καρλομάγνου, από τα οποία θα γεννηθεί η Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, η διαχωρισμένη από την αυτοκρατορία της Ανατολής με την ορθόδοξη πίστη και από το Ισλάμ που είχε κάνει την εμφάνισή του τον 7ο αιώνα στη Σαουδική Αραβία με τον Μωάμεθ.

Ο τότε γνωστός κόσμος διαιρέθηκε σε τρία μέρη: η Ορθοδοξία, εκκινώντας από την Κωνσταντινούπολη, εξαπλώθηκε και στο σλαβικό κόσμο, ενώ στη Μεσόγειο συνέχισαν τη διαμάχη τους οι χώρες του Ισλάμ και ο χριστιανισμός και οι δυο τους με «ιερούς πολέμους» ή «σταυροφορίες». Αυτή η νοοτροπία δεν εξαλείφθηκε στο χριστιανικό κόσμο με το Μεσαίωνα, αλλά εγκαινιάζει και τη σύγχρονη εποχή με τον Χριστόφορο Κολόμβο, ο οποίος στο δικό του «ταξιδιωτικό ημερολόγιο» καθορίζει τους στόχους του εγχειρήματός του. Ο πρώτος είναι εκείνος ενός αφοσιωμένου τέκνου της χριστιανοσύνης, το οποίο θέλει να σώσει τον κόσμο φέρνοντας το βάπτισμα στους ειδωλολάτρες. Ο δεύτερος είναι εκείνος στον οποίο ο σύγχρονος κόσμος θα αναγνωρίσει τον εαυτό του: να φέρει στην πατρίδα πολύ χρυσάφι («Ο Κύριος με την καλοσύνη του με βοηθάει να βρω αυτό το χρυσάφι», 23 Δεκεμβρίου 1492). Το τίμημα του εγχειρήματος: εκείνο το «πλήθος των γυμνών και ανυπεράσπιστων», όπως το αποκαλεί ο Κολόμβος στο ταξιδιωτικό του ημερολόγιο, που ήσαν εφτά εκατομμύρια τη στιγμή της άφιξής του και που θα γίνουν μόλις δεκαπέντε χιλιάδες έπειτα από δεκάξι χρόνια.

Το να εξάγει βαπτίσματα και να εισάγει πλούτο, αυτό ήταν το νόημα εκείνου του χριστιανικού ιερού πολέμου. Και παρ' όλες τις μεταβολές στα ονόματα και στις μορφές, αυτό ήταν επίσης το νόημα της «νεωτερικότητας» που προωθήθηκε με την αποικιοκρατία, η οποία αρχικά ήταν εδαφική και σήμερα είναι οικονομική.

Από αυτήν τη σύντομη ιστορική αναδρομή γίνεται προφανές ότι ο «ιερός πόλεμος» ή ο «τζιχάντ» δεν είναι ένα αποκλειστικό προνόμιο του ισλαμικού κόσμου ούτε και μια μεσαιωνική καθυστέρηση (αφού διατρέχει όλο το τόξο της σύγχρονης ιστορίας), αλλά είναι ένα τυπικό γνώρισμα των μονοθεϊστικών θρησκειών, που με ήσυχη συνείδηση βρίσκουν στο Θεό τη δικαιολόγηση των πιο ειδεχθών εγκλημάτων που διαπράττονται στο όνομά του.

Τίποτα λοιπόν δεν είναι πιο ευεργετικό από το «Θάνατο του Θεού» που διακήρυξε ο Νίτσε και που είχε αναγγελθεί, έναν αιώνα πριν, από τον αθεϊσμό του Διαφωτισμού. Ενα θάνατο (εδώ χρειάζεται να προσέξουμε πολύ) που δεν αφήνει μόνον ορφανά αλλά και κληρονόμους. Και μεταξύ αυτών των κληρονόμων είναι και εκείνοι οι οποίοι, αφού εγκαταλείφθηκε ο «ιερός πόλεμος», προσεγγίζουν σήμερα τον «δίκαιο πόλεμο». Οπου η έννοια της «δικαιοσύνης» στη διαμάχη δύο πλευρών χωρίς διαιτησία δύσκολα μπορεί να διακριθεί από την έννοια της «εκδίκησης», που περιπλέκει την ιστορία σε ένα φαύλο κύκλο, του οποίου τις τραγικές συνέπειες κανείς δεν μπορεί να φανταστεί. Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι, στο δικό τους μικρό χώρο, μας έχουν ήδη αφηγηθεί το μέλλον. Αν αποφασίσαμε ότι αυτό θα είναι το μέλλον μας, δεν έχουμε παρά να ακολουθήσουμε παθητικά την ιστορία.

Το Ισλάμ είναι ακόμα βυθισμένο στη συμβολική διάσταση, την πιο τρομερή, επειδή τα σύμβολα λειτουργούν με το νόμο τού όλα ή τίποτα, με μια θρησκευτική λογική που προβλέπει μόνο σωτηρία ή καταδίκη. Η Δύση μόλις έχει βγει από τη συμβολική διάσταση και έχει προσεγγίσει τη διαφωτιστική χρήση του λόγου, όχι χάρη στο χριστιανισμό, που μιλάει για ειρήνη χωρίς να έχει τους τίτλους γι' αυτό, αλλά χάρη στην αποχριστιανοποίηση της Δύσης, η οποία αφού εγκατέλειψε τις αποκαλυπτικές μορφές της πίστης, άρχισε να κινείται στους πιο στενούς, πιο μετριοπαθείς αν θέλετε, αλλά πιο αποτελεσματικούς δρόμους του λόγου. Ενός λόγου ο οποίος, χωρίς να διαθέτει μια προκαθορισμένη αλήθεια, δεν παραιτείται από τη σκληρή εργασία της έρευνας και της κατανόησης.

Τώρα είναι αναγκαίο η Δύση να μην αρνηθεί τον εαυτό της και τα ορθολογικά εργαλεία που κέρδισε με κόπο στη διαδρομή της ιστορίας της και να μην ξαναπέσει στο συμβολικό και στη βία, που πάντοτε συνόδευαν αυτήν την πεποίθηση για την οποία το καλό βρίσκεται όλο από τη μια μεριά και το κακό από την άλλη: «Ή με μας ή εναντίον μας», όπως λέει άστοχα ο πρόεδρος Μπους, με σαφή αναφορά στο βιβλικό γράμμα και πνεύμα που είναι πατέρας και μητέρα όλων των «τζιχάντ».

Η θεοκρατική χριστιανοσύνη του Μεσαίωνα από τη μια μεριά και η ισλαμική θεοκρατία από την άλλη είχαν μεταβιβάσει στη «νεωτερικότητα» το δικό τους οικουμενιστικό παράδειγμα. Χάρη σε ένα προνόμιο που παραχώρησε ο Θεός, ήταν καθήκον του Ισλάμ από τη μια πλευρά και της χριστιανοσύνης από την άλλη να διαδώσουν τις δικές τους πολιτισμικές μορφές ώς τα πέρατα της Γης. Δεν θα ήθελα η Δύση, η οποία θεωρεί ότι έχει απελευθερωθεί από αυτή τη λογική, χάρη στη διαδικασία της αποχριστιανοποίησης, που συντελείται εδώ και δύο αιώνες στους κόλπους της, να επαναλάβει σήμερα, με νέες μορφές και με νέες μεθόδους, τη μεσσιανική τάση με την οποία αναπτύχθηκε επί δεκαοκτώ αιώνες.

Και να επιλέξει έτσι, με τη δύναμη των όπλων και του χρήματος, μπροστά σε μια τρομερή επίθεση, το δρόμο της καταστροφής και της αφομοίωσης, προτείνοντας τον εαυτό της ως «ολότητα», αντί να συλλάβει τη δυνατότητα ανθρώπινης ανάπτυξης που ενυπάρχει στην επικοινωνία με τη «διαφορετικότητα». Σε αυτήν την περίπτωση, ο πόλεμος που προετοιμάζει η Δύση, ακόμη και αν δεν αποκληθεί «ιερός πόλεμος», σε τίποτα δεν θα διαφέρει από έναν αληθινό «τζιχάντ», γιατί όταν το καλό είναι όλο από τη μια μεριά και το κακό είναι όλο από την άλλη, το συμβολικό έχει ήδη κάνει την πιο καταστροφική ζημιά του.


ΠΗΓΗ: εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 21/10/2001