Διονύσιος Σολωμός, Κρητικός

της Φιλολόγου Ιωάννου Φωτεινής

Α. Στοιχεία Τεχνικής

Αφηγηματικά στοιχεία 

1. Ο Αφηγητής

Ο Αφηγητής είναι δραματοποιημένος (ομοδιηγητικός), συμμετέχει στα δρώμενα ως πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός) και η εστίαση είναι εσωτερική. Η αφήγηση γίνεται σε α΄ γραμματικό πρόσωπο ( μίμηση ή άμεση αφήγηση).

2. Η Αφήγηση

Τα γεγονότα δεν ξετυλίγονται με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν, αλλά υπάρχει μια κύρια, ευθύγραμμη αφηγηματική πορεία, που αρχίζει στα μισά της ιστορίας ( in media res) και που διακόπτεται από αναδρομικές ( αναλήψεις) και πρόδρομες αφηγήσεις (προλήψεις).Οι αναλήψεις και οι προλήψεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιβραδύνσεις καθώς καθυστερούν την εξέλιξη της πορείας των γεγονότων της κύριας αφήγησης.

Στους τέσσερις τελευταίους στίχους του 5ου αποσπάσματος υπάρχει αφηγηματικό κενό. Ο αφηγητής δεν μας πληροφορεί τι ακριβώς συνέβη σ΄ αυτό το χρονικό διάστημα, προφανώς επειδή δεν υπάρχει κάτι σημαντικό και ενδιαφέρον.

3. Ο χρόνος των γεγονότων της ιστορίας

α). Ο ιστορικός χρόνος Δεν προσδιορίζεται με ακρίβεια, καθώς γίνονται αναφορές χωρίς χρονολογικές σημάνσεις. Πρόκειται όμως για την περίοδο 1823-1824 (επανάσταση των Κρητών εναντίον των Τούρκων, καταστολή της επανάστασης, σφαγές πληθυσμών, φυγή χιλιάδων Κρητών προς Επτάνησα, Δ. Πελοπόννησο, Κύθηρα.)

β). Τα τέσσερα χρονικά επίπεδα της αφήγησης.
Κατά τον Ε. Καψωμένο, τα χρονικά επίπεδα την αφήγησης είναι τέσσερα.
Τα επεισόδια καλύπτουν όλες τις χρονικές βαθμίδες ως προς το χρόνο των γεγονότων, το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον. Υπάρχει και ένα υπερβατικό απώτερο μελλοντικό χρονικό επίπεδο. Τα χρονικά επίπεδα δεν ακολουθούν το ένα το άλλο με τη φυσική τους σειρά αλλά διαπλέκονται με αναλήψεις και προλήψεις.
- Το πρώτο επίπεδο καλύπτει την κύρια αφήγηση, το παρόν: το χρόνο του ναυαγίου και της εμπειρίας του αφηγητή (Φεγγαροντυμένη, μαγευτικός ήχος).
- Το δεύτερο αφορά στο παρελθόν με αναλήψεις: προϊστορια του ήρωα στην Κρήτη.
- Το τρίτο αφορά στο μέλλον με πρόδρομες αφηγήσεις: η ζωή του ήρωα ως πρόσφυγα μετά το ναυάγιο και την απώλεια της αγαπημένης του.
- Το τέταρτο βρίσκεται στο απώτατο μέλλον, είναι υπερβατικό και μεταφυσικό: οραματισμός έσχατης κρίσης.

4.Ο χώρος σε σχέση με τα επίπεδα της αφήγησης.
 
α). Ο χώρος των γεγονότων της κύριας αφήγησης είναι το πέλαγος και η ακτή.
β). Η αφήγηση μεταβαίνει στο παρελθόν και χώρος των γεγονότων είναι τώρα η Κρήτη και πιο συγκεκριμένα ο Ψηλορείτης και η Λαβύρινθος, το χωριό του αφηγητή.
γ). Ένας απροσδιόριστος χώρος στον οποίο ζει ο αφηγητής ως πρόσφυγας ζητιάνος μετά τη διάσωσή του.

δ). Ο υπερβατικός χώρος του Παραδείσου, όπου ο αφηγητής συνομιλεί με τις ψυχές των νεκρών και 

και εμφανίζεται η νεκρή αγαπημένη του.

Β. Αυτοβιογραφικά στοιχεία Κρητικού. 

 

Ο “ Κρητικός ” δεν μπορεί να θεωρηθεί αυτοβιογραφικό έργο, ωστόσο αντανακλώνται σ΄ αυτό κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία ανάμεσα στα οποία θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν:

α). Η καταγωγή του πατέρα του ποιητή, του κόντε Σολωμού από την Κρήτη.
β). Η αναγκαστική φυγή της οικογένειας Σολωμού από την Κρήτη αμέσως μετά τις επιθέσεις των Τούρκων στο νησί το 1669 και η εγκατάστασή τους στη Ζάκυνθο το 1670. Πιθανόν το γεγονός αυτό δημιούργησε στον ποιητή την αίσθηση του πρόσφυγα.
γ). Η βαθύτατη αγάπη του Σολωμού για τη μητέρα του Αγγελική Νίκλη, η οποία όμως κλονίστηκε σοβαρά κατά τη διάρκεια του δικαστικού αγώνα του Σολωμού με τα υπόλοιπα παιδιά της σχετικά με το μοίρασμα της περιουσίας του κόντε Νικόλαου Σολωμού. Ίσως η συμπεριφορά της αυτή δημιούργησε στον ποιητή ένα βαθύ αίσθημα μητρικής στέρησης, η οποία σύμφωνα με τους μελετητές εικονίζεται στο θαυμασμό του προς τις εξωπραγματικές γυναικείες μορφές, όπως είναι η Φεγγαροντυμένη.

Γ. Διακειμενικότητα του Κρητικού

Οι διακειμενικές σχέσεις στο ποίημα μπορούν να διακριθούν σε ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες. 

Στις ελληνόγλωσσες εντάσσονται:
α) το δημοτικό τραγούδι β) η Κρητική λογοτεχνία- ο Ερωτόκριτος γ) η Αγία Γραφή δ) η μεταβυζαντινή λαϊκή ποίηση. Υπάρχουν επίσης επιρροές από την αρχαία ελληνική σκέψη και κοσμοθεωρία και ειδικότερα από την πλατωνική φιλοσοφία.

Στις ξενόγλωσσες εντάσσονται: α) ο Ιταλικός κλασικισμός και νεοκλασικισμός β) Οι Γερμανοί ιδεαλιστές φιλόσοφοι (Κάντ, Χέγκελ) πιο συγκεκριμένα:

1 [18]

- Δημοτικό τραγούδι: χρήση ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου (χρησιμοποιείται σε ολόκληρο το ποίημα) -χρήση του αριθμού τρία
- Κρητική λογοτεχνία : ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία
- Ευρωπαίοι ρομαντικοί: περιγραφή τρικυμίας - έντονη δράση στοιχείων της Φύσης.

2 [19]

- Δημοτικό τραγούδι: χρήση αριθμού τρία - κλιμακωτό σχήμα με τον τριπλό όρκο του αφηγητή συνομιλία με τους νεκρούς - πόρτα του Παραδείσου
- Κρητική λογοτεχνία: πόρτα του Παραδείσου (Ερωφίλη του Χορτάτση).
- θεία κωμωδία του Ντάντε: περιγραφή οράματος της έσχατης κρίσης 

- Αγία Γραφή: περιγραφή οράματος της έσχατης κρίσης

3 [20]

Ερωτόκριτος: στίχος 2. 

Άγγλοι προρομαντικοί: στίχοι 3-10 παρουσίαση νυχτερινής γαλήνης μετά την τρικυμία
Ντάντε- Πετράρχης- Γκαίτε- Σίλλερ- Αποκάλυψη του Ιωάννη (1β,1):όραμα Φεγγαροντυμένης Ιπποτικό μυθιστόρημα “Ιμπέριος και Μαργαρώνα”: στίχος 14

4 [21]

Ερωτόκριτος: στίχοι 5-6/11-12/ 21/ 29/ 37 

Πλάτωνας: στίχοι 13-18 (θεωρία των Ιδεών)
Δημοτικό τραγούδι: στ 14-16 (μοτίβο του τρία)

Επιστημονικά κείμενα (μυστικιστικές ιδεολογίες): στίχος 10 

Το όραμα της Φεγγαροντυμένης μας παραπέμπει στην Παλαιά Διαθήκη, στους εκκλησιαστικούς ύμνους, στη Αποκάλυψη του Ιωάννη, στις νύμφες του Ιταλικού κλασικισμού και νεοκλασικισμού, στον ευρωπαϊκό ρομαντισμό, στον Δάντη, τον Πετράρχη, τον Γκαίτε.

5 [22]

Αρχαία ελληνική λογοτεχνία: μοτίβο ονείρου στίχοι 9-14  

Οδύσσεια: στίχοι 18/34 

Πατερικά κείμενα, εκκλησιαστική υμνολογία: στίχος 49 (ανεκδιήγητοι ήχοι).
Πλατωνική και χριστιανική δυϊδιστική αντίληψη για τον κόσμο και για τον άνθρωπο: στίχοι 53-54.

ΠΗΓΗ:εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, ένθετο ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ, 29-12-2007