«Η Ιστορία συμβαίνει στο Δι@δίκτυο»

του Mark Poster

Ο Mark Poster είναι καθηγητής Ιστορίας στο University of California, Irvine. Επίσης, διδάσκει στο Πρόγραμμα Κινηματογραφικών Σπουδών, στο Ινστιτούτο Κριτικής Θεωρίας και συνεργάζεται με το Τμήμα Επιστήμης της Πληροφορίας και των Υπολογιστών του ίδιου Πανεπιστημίου. Με τα βιβλία του (ενδεικτικά: The Information Mode, The Second Media Age, Cultural History & Postmodernity, What's the Matter with the Internet?) έχει ανοίξει το δρόμο για τη μελέτη των νέων ψηφιακών τεχνολογιών επικοινωνίας στο πλαίσιο των ανθρωπιστικών σπουδών. Βρέθηκε στην Αθήνα στις 30/11-2/12 προσκεκλημένος του περιοδικού Historein/Ιστορείν ως κεντρικός ομιλητής στο συνέδριο του περιοδικού με τίτλο «Η Ιστορία ως διακύβευμα: μορφές σύγχρονης ιστορικής κουλτούρας». Η συνέντευξη δόθηκε στη Δέσποινα Βαλατσού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και μεταφράστηκε από την ίδια.

___

- Σ' έναν κόσμο που αλλάζει με ραγδαίες εξελίξεις, το Διαδίκτυο παίζει καθοριστικό ρόλο τόσο για την επικοινωνία όσο και για την πληροφόρηση. Πόσο επηρεάζουν τα ίδια τα χαρακτηριστικά της χρήσης του κυβερνοχώρου την εικόνα που μέσω αυτού αποκτούμε; Πόσο «δημοκρατικό μέσο» είναι και πώς αντιμετωπίζετε τις προσπάθειες που γίνονται για έλεγχο του μέσου, είτε αυτό αφορά σεξουαλικά εγκλήματα είτε, πρόσφατα, την πάταξη της τρομοκρατίας;

«Το Διαδίκτυο είναι ένα μέσο που λειτουργεί είτε στη λογική του ενός πομπού και ενός δέκτη, όπως το τηλέφωνο, είτε στη λογική του ενός πομπού και των πολλών δεκτών, όπως το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Έτσι, ευνοεί την ύπαρξη πολλαπλών «σημείων εκφοράς λόγου», ιδεών, εικόνων και ήχων, και αυξάνει ποιοτικά αλλά και ποσοτικά την επικοινωνία και τη διανομή πληροφοριών. Από τεχνικής άποψης, ως ψηφιακό μέσο επιτρέπει την τροποποίηση της πληροφορίας από τους δέκτες της και την αποθήκευση και αναδιανομή της τροποποιημένης πληροφορίας. Αυτά τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής δομής του Διαδικτύου προωθούν πιο δημοκρατικούς τρόπους επικοινωνίας. Είναι επίσης δημοκρατικό μέσο μια και ως νέα τεχνολογία ευνοεί τους νέους. Την ίδια στιγμή, είναι πράγματι αρκετές οι προσπάθειες από παροχείς διαδικτυακών υπηρεσιών όπως η AOL (σ.τ.μ.: ένας από τους μεγαλύτερους παροχείς διαδικτυακών υπηρεσιών στην Αμερική) ή και από κυβερνήσεις να περιορίσουν την πρόσβαση και να ελέγξουν το περιεχόμενο του Διαδικτύου. Παραμένει ανοιχτό το ερώτημα κατά πόσο αυτές οι προσπάθειες ελέγχου και περιορισμού θα υπερισχύσουν».

- Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες έχει πυροδοτήσει συζητήσεις αναφορικά με το αντικείμενο και τις μεθόδους των επιστημών αυτών. Ποια νομίζετε ότι είναι η επίδραση των νέων τεχνολογιών στην επιστήμη της Ιστορίας; Πιστεύετε ότι η επιστήμη της Ιστορίας θα γνωρίσει αλλαγές μορφής ή περιεχομένου;

«Το γνωστικό αντικείμενο της Ιστορίας αντιμετωπίζει την πρόκληση του Διαδικτύου σε όλα τα επίπεδα. Πρώτον, βάσεις δεδομένων και αρχεία, που αποτελούν τη βάση της ιστορικής έρευνας, μεταναστεύουν μαζικά στο Διαδίκτυο. Οι ψηφιοποιημένες πια πληροφορίες αναμορφώνονται από τους χρήστες, προκαλώντας έτσι ερωτήματα σχετικά με το αμετάβλητο των κειμένων. Δεύτερον, η δυνατότητα να ψηφιοποιούνται στο Διαδίκτυο όχι μόνο κείμενα αλλά και εικόνες και ήχοι επηρεάζει την ιστορική έρευνα. Το γεγονός αυτό οδηγεί και ενθαρρύνει τους ιστορικούς να γράψουν νέα είδη κειμένων με οπτικό και ηχητικό περιεχόμενο. Τρίτον, το Διαδίκτυο προσφέρει ένα καινοτόμο χώρο δημοσίευσης ιστορικών έργων είτε ως άρθρα σε περιοδικά είτε ως αυτόνομα βιβλία. Το ιστορικό έργο υπόκειται στις ίδιες διαδικασίες στις οποίες υπόκειται κάθε είδους πληροφορία στο νέο αυτό χώρο, δηλαδή χάνει το αμετάβλητο στοιχείο του και ανοίγεται σε νέες δυνατότητες δημοσίευσης χωρίς τον περιορισμό εκδοτικών επιτροπών και άλλων μορφών ελέγχου. Ακόμα και φοιτητές Ιστορίας μπορούν πια να δημοσιεύσουν τη δουλειά τους σ' ένα εν δυνάμει παγκόσμιο κοινό. Τέταρτον, στο επίπεδο της διδασκαλίας της Ιστορίας, οι λίστες επικοινωνίας, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και οι ιστοσελίδες ενισχύουν το μοντέλο της «πρόσωπο-με-πρόσωπο» διδασκαλίας. Ολοκληρώνοντας, μετά την τυπογραφία, καμιά άλλη τεχνολογική καινοτομία δεν έχει ανοίξει τόσους νέους δρόμους στην Ιστορία όσους το Διαδίκτυο. Η ίδια η Ιστορία συμβαίνει στο Διαδίκτυο. Στο βαθμό που οι άνθρωποι "συναντιούνται" και επικοινωνούν στον κυβερνοχώρο, η σύγχρονη κοινωνική και ιστορική πρακτική διαδραματίζεται σε αρκετά μεγάλο βαθμό εκεί. Οι ιστορικοί αντιμετωπίζουν την πρόκληση της αναδιαμόρφωσης των μεθόδων και των τρόπων που χρησιμοποιούν για να μελετήσουν και να γράψουν γι' αυτά τα "γεγονότα"».

- Τα τελευταία χρόνια, έντονη είναι η προσπάθεια ενσωμάτωσης των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Πώς προχωράει αυτή η διαδικασία στην Αμερική; Η είσοδος των νέων τεχνολογιών, συγκεκριμένα στη διδασκαλία της Ιστορίας, διαφοροποιεί τη σχέση ανάμεσα στον ιστορικό και το ερευνητικό του αντικείμενο, δηλαδή το παρελθόν; Ακόμη, πώς αλλάζει η σχέση ανάμεσα στον ιστορικό ως παραγωγό και στο μαθητή ως αποδέκτη ιστορικής γνώσης;

«Πολλές είναι οι εξελίξεις στην Αμερική σχετικά με την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην ιστορική εκπαίδευση. Πολυάριθμοι κόμβοι παρουσιάζουν ιστορικές πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένων κειμένων, εικόνων και ήχων. Υπάρχουν επίσης αρκετά παραδείγματα διδασκαλίας εξ αποστάσεως, πολλά εκ των οποίων αξιόλογα. Το δικό μου Τμήμα Ιστορίας οργανώνει τώρα το πρώτο μάθημα εξ αποστάσεως, προσφέροντας στους φοιτητές μας στο Δήμο του Orange τις ειδικές γνώσεις ενός επιστήμονα από το Los Angeles. Όλες οι τάξεις πλέον χρησιμοποιούν λίστες επικοινωνίας -οι οποίες ενεργοποιούνται αυτόματα στην αρχή κάθε διδακτικής περιόδου- καθώς και ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, εργαλεία που προσφέρουν σε διδάσκοντες και διδασκόμενους επιπλέον τρόπους επικοινωνίας. Εξετάσεις πραγματοποιούνται και βαθμοί ανακοινώνονται στο Διαδίκτυο. Οι μαθητές έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα πρόσβασης ο ένας στη δουλειά του άλλου. Εν ολίγοις, το Διαδίκτυο καταργεί τα φυσικά σύνορα της αίθουσας, τη μεταμορφώνει σ' ένα μη οριοθετημένο χώρο. Οι συνέπειες δεν είναι ακόμα ξεκάθαρες. Αυτή τη στιγμή, καθώς απαντώ στις ερωτήσεις σας, δέχτηκα ένα ηλεκτρονικό μήνυμα από τη διοίκηση του πανεπιστημίου μου, με το οποίο καλούμαστε να εξοικειωθούμε με τις ηλεκτρονικές μεθόδους βαθμολόγησης. Σίγουρα πρόκειται για μια άμεση απόδειξη της επικαιρότητας του ζητήματος».

- Οι νέες τεχνολογίες έχουν αναβαθμίσει τη σημασία της εικόνας ως μέσου αναπαράστασης του παρελθόντος. Τον 20ό αι. υπήρξαν πολλαπλές πολεμικές κριτικές ενάντια στην εικόνα. Συμμερίζεστε αυτή την εικονοκλαστική διάθεση, σε σχέση με τις νέες ψηφιακές εικόνες;

Ποια νομίζετε ότι είναι η επίδραση της ψηφιακής εικόνας στη διαδικασία παραγωγής και επικοινωνίας της Ιστορίας; Τι διαφορετικό προσφέρει η δυνατότητα ψηφιακής εικονοποίησης της Ιστορίας -είτε στο Διαδίκτυο είτε σε άλλες πολυμεσικές εφαρμογές, όπως τα CD-ROMs- ως μέθοδος αναπαράστασης του παρελθόντος, από τη φωτογραφία ή τον κινηματογράφο;

«Πιστεύω ότι οι οπτικές δυνατότητες του Διαδικτύου θα λυγίσουν την αντίσταση όλων όσοι αμφισβήτησαν και παλιότερες μορφές οπτικοποίησης του παρελθόντος, όπως τον κινηματογράφο. Η Ιστορία ως γνωστικό αντικείμενο δεν έχει και τόσο καλές σχέσεις με οπτικές δομές. Απόπειρες ιστορικών να αναπαραστήσουν οπτικά το παρελθόν, όπως για παράδειγμα στη δημόσια τηλεόραση στην Αμερική, συναντούν συχνά την έντονη κριτική των συναδέλφων τους. Ωστόσο, οι φοιτητές είναι πλέον «οπτικά προσανατολισμένοι», με άλλα λόγια ενδιαφέρονται ιδιαίτερα, γνωρίζουν, προτιμούν και εξοικειώνονται ολοένα και περισσότερο με οπτικούς τρόπους αναπαράστασης. Η Ιστορία, όπως και το σύνολο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών, πρέπει να ενσωματώσει το οπτικό και -να μην ξεχνάμε- το ακουστικό στοιχείο τόσο στις ερευνητικές όσο και στις εκπαιδευτικές της πρακτικές. Πολλά συμβαίνουν σε αυτό τον τομέα σήμερα στην Αμερική, αλλά σίγουρα υπάρχει ανάγκη για ακόμη μεγαλύτερη έρευνα.

Τα CD-ROM και οι διαδικτυακοί κόμβοι προωθούν ιδιαίτερα την ενσωμάτωση οπτικών μορφών τόσο στη διδασκαλία όσο και στην έρευνα. Επιτρέπουν στους «οπτικά προσανατολισμένους» φοιτητές να προσεγγίσουν το παρελθόν μέσα από οπτικές αναπαραστάσεις. Ταυτόχρονα όμως απαιτούν νέες κριτικές ικανότητες, νέους τρόπους αξιολόγησης των οπτικών τεκμηρίων, σε σχέση όχι μόνο με την αυθεντικότητά τους αλλά και με την παραγόμενη γνώση που προσφέρουν. Υποστηρίζω ότι κάθε μέσο -φωτογραφία, κινηματογράφος, τηλεόραση, Διαδίκτυο- χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένους περιορισμούς και πλεονεκτήματα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο γράφουμε και διδάσκουμε Ιστορία. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι οι φωτογραφίες, οι κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές, οι διαδικτυακοί κόμβοι ήταν και είναι ουσιαστικά συστατικά της καθημερινής εμπειρίας των ατόμων και των ομάδων. Με λίγα λόγια, είναι μέρος της ιστορικής εμπειρίας. Όχι μόνο είναι μέσα για την αναπαράσταση του παρελθόντος αλλά ακόμα περισσότερο είναι εκείνες οι μορφές μέσα από τις οποίες η Ιστορία βιώνεται στο παρόν.

- Τελευταία, είναι έντονη η συζήτηση για το τέλος της Ιστορίας. Ταυτόχρονα, παρατηρείται ανανεωμένο ενδιαφέρον για την παρουσία της Ιστορίας στο ευρύτερο κοινωνικό πεδίο. Θεωρείτε ότι η σύγχρονη ιστορική κουλτούρα, όπως αυτή παράγεται μέσω των ΜΜΕ και των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας, οδηγεί στο τέλος της Ιστορίας (με την έννοια ότι αλλοιώνεται ο ακαδημαϊκός χαρακτήρας της) ή σημαίνει την αρχή της (με την έννοια ότι αναπροσδιορίζεται ο χώρος και ο τρόπος παραγωγής, διάχυσης και πρόσληψης μηνυμάτων και ερμηνειών για το παρελθόν);

«Η Ιστορία ήταν πάντα αντικείμενο αλλαγής και ανανέωσης, εξ ου και η εμφάνιση του γνωστικού αντικειμένου της ιστοριογραφίας ή αυτού της Ιστορίας της ιστορικής γραφής. Από τότε που άρχισε να γράφεται Ιστορία, νέες μορφές τεχνολογίας εμφανίζονται συνεχώς και κάθε μία από αυτές επιδρά ποικιλότροπα στη μέθοδο συγγραφής και μελέτης της Ιστορίας. Ωστόσο, το Διαδίκτυο θέτει ξεχωριστά ζητήματα στη συγγραφή της Ιστορίας. Αυξάνει τον όγκο των παρεχόμενων πληροφοριών πολύ περισσότερο από όσο η τυπογραφία ή ο κινηματογράφος. Φαίνεται ότι όλα πλέον καταγράφονται από ψηφιακές μηχανές και όλες οι καταγραμμένες πληροφορίες καταλήγουν στο Διαδίκτυο. Υπάρχει μάλιστα αρχείο για το ίδιο το Διαδίκτυο, το οποίο διαθέτει για πρώτη φορά την ιστορία του περιεχομένου του. Η υπερπληθώρα πληροφοριών έχει κάνει μερικούς ιστορικούς να προδικάζουν το τέλος της ιστοριογραφίας, και μερικούς άλλους να χαιρετίζουν την έκρηξη της πληροφορίας ως την αρχή της «πραγματικής» Ιστορίας.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, πιστεύω ότι πραγματοποιείται μια σαφής τομή στην Ιστορία. Το μοντέλο της ιστορικής γραφής του περασμένου αιώνα δεν είναι δυνατό να εξυπηρετήσει και τον επόμενο. Η μέθοδος συγγραφής της Ιστορίας σύμφωνα με τον Ράνκε, δηλαδή η ακριβής καταγραφή του παρελθόντος «όπως ακριβώς έγινε» δεν μπορεί να αποτελεί εσαεί τον Ιπποκράτειο Όρκο του επαγγέλματος της Ιστορίας. Η έννοια της αλήθειας ή η επιστημολογία της Ιστορίας θα πρέπει να αλλάξουν εάν οι ιστορικοί θέλουν να συνεχίσουν να αφηγούνται το παρελθόν με τρόπο που να ενδιαφέρει τον κόσμο.

Η οντολογική ερώτηση «Έχει έρθει το τέλος της Ιστορίας;» είναι τελείως διαφορετική. Πιστεύω ότι η Ιστορία είναι απλώς η ανθρώπινη εμπειρία στο χρόνο. Και εδώ παρατηρείται τομή, αλλά αυτή είναι διαφορετικής φύσης από το επιστημολογικό ζήτημα. Η ανθρώπινη ιστορία τώρα συνοδοιπορεί με τις μηχανές και η σύζευξη ανθρώπου-μηχανής έχει πλέον κεντρική θέση στην ανθρώπινη ζωή και εμπειρία. Η αρχή της νέας εποχής συνίσταται στη μετάβαση από μια περίοδο κατά την οποία ο άνθρωπος υπερίσχυσε της φύσης σε μια άλλη περίοδο, κατά την οποία άνθρωποι και μηχανές συμβιώνουν και αλληλεπιδρούν. Δεν είμαι σίγουρος για το βαθμό ετοιμότητας των συναδέλφων μου να αντιμετωπίσουν αυτή τη νέα κατάσταση.

ΠΗΓΗ: εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ,ένθετο ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/12/2001