reBlog from spoudasterion.pblogs.gr: Ludus Literarius

Image via Wikipedia

I found this fascinating quote today:

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΙΡΩΝΕΙΑΣ: ΚΑΒΑΦΗΣ & ΑΝΑΤΟΛ ΦΡΑΝΣ

Αν βασικό γνώρισμα του όψιμου Καρυωτάκη είναι ο τραγικός αυτοσαρκασμός, ο Καβάφης είναι αναμφίβολα ο απαράμιλλος τεχνίτης της συγκαλυμμένης ειρωνείας ... ... ... ".spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius,Sep 2009

You should read the whole article.

reBlog from spoudasterion.pblogs.gr: Ludus Literarius

I found this fascinating quote today:

Η ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ

του Ν.Μουζέλη

Στις προνεωτερικές, παραδοσιακές κοινωνίες ο φανατισμός έχει διαφορετικές βάσεις- αφού το πρόβλημα των πολλαπλών επιλογών λύνεται λίγο πολύ αυτόματα μέσω παραδοσιακών κανόνων. Είναι όταν η παράδοση αποδυναμώνεται ή εξαφανίζεται, όταν το υποκείμενο καλείται να δημιουργήσει τη δική του βιογραφία (δηλαδή να παίξει πολύ πιο ενεργό ρόλο στον συντονισμό διαφοροποιημένων ρόλων καθώς και στην επιλογή εναλλακτικών τρόπων ζωής) που ο φονταμενταλιστικός φανατισμός προσφέρει μια απλή λύση στο άγχος των επιλογών που η μεταπαραδοσιακή κατάσταση δημιουργεί.spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius, Sep 2009

You should read the whole article.

Ο κομφορμισμός, εχθρός της δημοκρατίας

Image by Simone Tagliaferri via Flickr

του ΠΑΟΛΟ ΦΛΟΡΕΣ ΝΤ' ΑΡΚΑΪΣ

Στη δημοκρατία οι πολιτικοί υποβάλλονται στον έλεγχο της νομιμότητας. Οι δικαστές, εκτός από τον πολύπλοκο μηχανισμό των διάφορων βαθμίδων κρίσης, των προσφυγών, των αμοιβαίων ελέγχων, υποβάλλονται και στον έλεγχο των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας υποβάλλονται στον έλεγχο του δημόσιου ήθους. Κι αυτό το τελευταίο; Σε τίποτα και σε κανέναν. Αυτός είναι ο αθεράπευτος κύκλος της δημοκρατικής ευθραυστότητας.
*Ενα ασυμβίβαστο και ευρέως διαδεδομένο ήθος που διαφυλάσσει τις δημοκρατικές αξίες της συμβίωσης μέσα στο αναγκαίο οξύμωρο της «κοινότητας των διαφωνούντων» είναι το μόνο αντίσωμα που μπορούμε να επεξεργαστούμε. Αλλά φαίνεται σχεδόν αδύνατο να μετατρέψουμε αυτό το δημόσιο ήθος σε πρωταρχικό ατομικό συμφέρον του καθενός. Ισως αυτό θα ήταν δυνατό για ένα λαό αποτελούμενο από θεούς, όπως θα έλεγε και ο Ζαν Ζακ Ρουσό. Χρειάζεται ωστόσο να προσπαθήσουμε να ριζώσουμε αυτό το δημόσιο ήθος στην υλικότητα της καθημερινής ζωής... ... ...
*Ποιες ελευθερίες μάς ενδιαφέρουν αληθινά; Εκείνες που μπορούμε πραγματικά να ασκήσουμε, να βιώσουμε σαν δική μας εξουσία. Αλλά αν δεν διαβάζουμε εφημερίδα, δεν θα μπορέσουμε να νιώσουμε ως δική μας (και επομένως αναγκαία) την ελευθερία του τύπου. Μόνον όποιος κατεβαίνει στους δρόμους ζει ως δικό του το δικαίωμα να διαδηλώνει.
Αν υπαρξιακά είναι πρώτα αυτοκινητιστής και έπειτα πολίτης, θα ταυτίζει την ελευθερία με την κυκλοφορία, όσο χαοτική και αν είναι αυτή. Και θα υπογράφει υπέρ της απαγόρευσης των διαδηλώσεων. Η ελευθερία ενός θεάτρου χωρίς λογοκρισία ισχύει φυσικά για όποιον πηγαίνει στο θέατρο, κ.ο.κ.
*Να ριζώσουμε το δημοκρατικό ήθος σημαίνει επομένως να καλλιεργήσουμε, να ενθαρρύνουμε, να προστατεύσουμε -μέσα από τη δράση δημόσιων εξουσιών- εκείνες τις επιθυμίες και εκείνες τις καταναλώσεις που μας επιτρέπουν να νιώσουμε ως δικές μας τις ελευθερίες/εξουσίες που είναι αναγκαίες για την πολυφωνική ορχήστρα των δικαιωμάτων του πολίτη.
Είναι απολύτως αδύνατο να σχεδιάσουμε έναν εξαντλητικό χάρτη των (όχι μόνο πολιτικών) συμπεριφορών που μπορούν να ριζώσουν το δημοκρατικό ήθος στο καθημερινό βίωμα.
Αυτός ο χάρτης πρέπει να σχεδιάζεται και να εκσυγχρονίζεται συνεχώς. Γνωρίζουμε ωστόσο πολύ καλά τι είναι αυτό που αποτελεί την άρνηση αυτού του ήθους, την «θανάσιμη ασθένεια» που απειλεί τη δημοκρατία. Είναι ο κομφορμισμός σε όλες του τις μορφές, τις μεταμφιέσεις και τις μεταμορφώσεις. Γιατί μπορεί να έχουμε ολοκληρωτισμό μόνον όταν ο κομφορμισμός είναι ολικός, αλλά κάθε κομφορμισμός είναι ήδη προάγγελος ολοκληρωτισμού, είναι ολοκληρωτισμός σε ομοιοπαθητικές δόσεις (διόλου θεραπευτικές). Ο κομφορμισμός είναι επομένως ο εχθρός της δημοκρατίας. Το άτομο που πρέπει να διαπλάσουμε -με τη δημοκρατική πολιτική- είναι το άτομο της ελεύθερης γνώμης, του κριτικού πνεύματος, της συνειδητής επιλογής και όχι το ομοίωμα του κομφορμισμού της αγοράς. Το άτομο των πολιτικών ελευθεριών και των δικαιωμάτων και όχι το κτητικό ον που έχει ισοπεδωθεί αγελαία από τη μιμητική επιθυμία του μαζικού καταναλωτισμού (...).
*Δεν είναι επομένως η ισότητα (όπως φαινόταν να φοβάται ο Τοκβίλ) αυτή που απειλεί τις ελευθερίες μέσα στη δημοκρατία. Ή μάλλον είναι η «ισότητα», αλλά αποκλειστικά με την έννοια του κομφορμισμού (όπως είχε διαγνώσει τέλεια ο Τοκβίλ), δηλαδή η μαζοποίηση, εκείνη η πορνογραφία της ισότητας που υπηρετεί τα προνόμια. Ο εναγκαλισμός που μπορεί σήμερα να πνίξει τη δημοκρατία γεννιέται πράγματι από την αλληλοτροφοδότηση των προνομίων των ισχυρών και της μαζοποίησης ομογενοποιημένων «πολιτών».
*Η δημοκρατία είναι μια αξία, δεν βρίσκεται στη φύση. Συγκροτεί ένα δέον γενέσθαι. Αν υποκατασταθεί από αντίθετες αξίες είναι ήδη άλλο πράγμα. Αντίθετα με το δόγμα που έχουν διατυπώσει ορισμένοι κλασικοί του φιλελευθερισμού και το αναμασούν σήμερα διάφοροι απολογητές, η ιδιοκτησία δεν είναι η θωράκιση των ελευθεριών αλλά είναι και μια απειλή για τις ελευθερίες. Γιατί τείνει προς το μονοπώλιο και στην άμετρη μεγιστοποίηση (στον εκλογικό ανταγωνισμό, στις αίθουσες των δικαστηρίων και σε κάθε άλλη περιοχή των «διακριτών» εξουσιών).
Με δυο λόγια, ο ιδιοκτήτης μπορεί να συντρίψει το άτομο. Σε κάθε περίπτωση το θέτει διαρκώς σε κίνδυνο. Και στην κοινωνία και μέσα σε κάθε άτομο. Είναι μια «ύβρις» κάθε άλλο παρά υποθετική. Αντίθετα μάλιστα, είναι το κυρίαρχο στοιχείο της φάσης που περνάμε. Τα ιδιωτικά συμφέροντα, προκειμένου να παίξουν ρόλο στη δημόσια σκηνή, οφείλουν να παρουσιάζονται με τα διαπιστευτήρια του γενικού συμφέροντος.
Σήμερα ωστόσο τα ιδιωτικά συμφέροντα δεν χρειάζονται καν αυτή την υποκριτική μεταμφίεση. Μπορούν να επιβεβαιώνονται απροκάλυπτα, ωμά και γυμνά, σαρκοβόρα.
*Σήμερα εκλέγεται ένας πρόεδρος στο όνομα των κερδών της πετρελαϊκής βιομηχανίας και όχι στο όνομα του θατσερικού παιάνα στη γη της επαγγελίας της ελεύθερης αγοράς (και των υποθετικών κερδών για όλους). Αλλά είναι η ιδιωτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας που πραγματοποιείται από την κομματοκρατία αυτή που προετοιμάζει και επιτρέπει την παραπέρα ιδιωτικοποίηση της κυρίαρχης εξουσίας με την παράδοσή της απευθείας στα χέρια των ιδιωτικών οικονομικών εξουσιών. Γι' αυτό δεν πρέπει να ξεγελιόμαστε από τα φαινόμενα: κομματοκρατία και «ισχυρές εξουσίες» είναι δύο όψεις της ίδιας κυριαρχίας, της ίδιας έκλειψης της δημοκρατίας
ΠΗΓΗ: εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 24/04/2005

reBlog from spoudasterion.pblogs.gr: Ludus Literarius

I found this fascinating quote today:

Ο ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Ξέρω νέους ανθρώπους που διαβάζουν Μίλτο Σαχτούρη χωρίς να αναλογιστούν ούτε μια στιγμή τα δεινά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής μέσα από τα οποία ξεπροβάλλει η ποίησή του...spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius, Sep 2009

You should read the whole article.

Το επίτευγμα του Σολωμού

Image by RobW_ via Flickr

του Νάσου Βαγενά,
καθηγητή της Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών

Στο τελευταίο κείμενό μου στο «Βήμα» (29 Νοεμβρίου 1998) είχα υποστηρίξει ότι, αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού, θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του, οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού, να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της σολωμικής ποίησης, και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους.

Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας, όπως πιστεύεται, αλλά και ότι, ως πηγή αλήθειας, τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του. Θα μας παροτρύνει, ακόμη, να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του, εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός, Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι, Ο Πόρφυρας). Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές, ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ. Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης. Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν, ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν, ούτε οι μαθητές του. Διαφορετικά, θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα, διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του.

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση, αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς. Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα, από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που, ενίοτε, υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους, ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν. Ετσι, ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο, το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς: να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή. Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής, αλλά με δύο σημαντικές διαφορές:

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική, ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνια· η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας, την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης, ήταν ευκολότερη, γιατί το υλικό που έπρεπε να «καθαριστεί» και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού, ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους.

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος, Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς, ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης. Ετσι, δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του.

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων. Ηταν και μια προσωπική συντεταγμένη, που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο. Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή, τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση, αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως: να αποτελούν συγχρόνως, όπως στην περίπτωση του Κάλβου, και πηγή εκφραστικής γοητείας ­ βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό). Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός, Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα. Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του, ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά ­ θέλω να πω: σε βάθος ­ το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια ­ λυρικοτραγική ­ συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) ­ και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας. Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού, όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής «καθαρής ποίησης»), δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους. Ωστόσο, δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη, γιατί έχει μεγαλύτερο βάθος· γιατί ο σολωμικός λυρισμός, όπως και ο λεοπαρδικός, έχει βαρύτερο περιεχόμενο: εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού.

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του. Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα, ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε. Αυτό εννοούσε ο Σπ. Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή.

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η «συντριβή» του να μην είναι ανεξήγητη. Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος, όπως έχει ειπωθεί, όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη «συντριμματική» μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό). Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του, όμως κατόρθωσε, για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη, να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο ­ για την ακρίβεια, κομμάτια ενός άστρου, τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και, ως εκ τούτου, ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής. Λέω επρόκειτο, γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα.

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε, αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του, η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε, όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους, σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του, που γνώριζαν τα ποιήματά του). Επρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική κοινή ποιητική γλώσσα, για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού, με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση, την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε, να φυσικοποιηθεί πλήρως. ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 3-12-1998

ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΘΡΗΣΚΕΙΑ

I found this fascinating quote today:

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ

του Ν.Μουζέλη

Συμπερασματικά, η επιστήμη έχει όρια. Δεν μπορεί τώρα ούτε θα μπορέσει στο μέλλον να αποδείξει την ύπαρξη ή ανυπαρξία του Θεού. Οσο προοδεύει η επιστήμη μπορεί να μας πει πώς λειτουργεί και πώς εξελίσσεται ο φυσικός κόσμος. Δεν μπορεί να νοηματοδοτήσει την ανθρώπινη ζωή ούτε μπορεί να αποδείξει γιατί μια αξία είναι προτιμότερη από κάποια άλλη. Σε τελευταία ανάλυση η ίδια η επιστημονική έρευνα βασίζεται σε επιστημολογικές και οντολογικές δοξασίες που δεν επαληθεύονται επιστημονικά. Ο λογοκεντρισμός, αγνοώντας τα παραπάνω όρια οδηγεί σε έναν μισαλλόδοξο και συχνά αυταρχικό επιστημονισμό .spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius

You should read the whole article.

reBlog from spoudasterion.pblogs.gr: Ludus Literarius

I found this fascinating quote today:

Ο ΡΟΒΕΣΠΙΕΡΟΣ & Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΡΕΤΗ

Ο Χέγκελ φαίνεται να ανήκει στους φιλοσόφους που δεν αστοχούν συχνά στις ιστορικές τους εκτιμήσεις· πάντως δεν έπεσε έξω όταν έκρινε ότι ο Ροβεσπιέρος θεώρησε την αρχή της αρετής το υπέρτατο αγαθό, « σε σημείο που μπορούμε να πούμε ότι αυτός ο άνθρωπος πήρε την αρετή στα σοβαρά ». Στην προκειμένη περίπτωση, εξάλλου, η κρίση του φιλοσόφου συμφωνεί με το κοινό αίσθημα που ονόμασε τον γάλλο πολιτικό αδιάφθορο. Πώς καταλάβαινε ο Ροβεσπιέρος την αρετή; Ποιους θεωρούσε αντιπάλους της; Γιατί την όριζε ως αρχή; Οι ανησυχίες αυτές έχουν ιστορικό ενδιαφέρον, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα δεν θα ελκύσει την προσοχή των πρακτικών και αποτελεσματικών ανθρώπων που απαιτούν οι μοντέρνοι καιροί. Ας είναι· έστω ως απολίθωμα, τι σήμαινε γι' αυτόν τον σημαντικό ηγέτη της αστικής επανάστασης η αρετή;spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius, Sep 2009

You should read the whole article.

Τα κυριώτερα καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ου αιώνα

Ντανταϊστική παραποίηση της Τζοκόντας του Ντα Βίντσι με μουστάκι και γένι από τον Μαρσέλ Ντυσάν (1919)

Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ
Ανάμεσα στην ποίηση και την επανάσταση

Μια μικρή αναφορά στα κυριότερα καλλιτεχνικά κινήματα του 20ού αιώνα

«Για να πλουτίσει μια ομάδα Γερμανών ή Αγγλων εκατομμυριούχων ή δισεκατομμυριούχων, εξοντώθηκαν δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι και στις πιο ελεύθερες δημοκρατίες εγκαθιδρύθηκε η στρατιωτική δικτατορία της αστικής τάξης... Ακριβώς ο πόλεμος άνοιξε περισσότερο από καθετί τα μάτια των εργαζομένων, πέταξε τα ψεύτικα στολίδια της αστικής δημοκρατίας, έδειξε στο λαό τις τεράστιες διαστάσεις που πήρε η αισχροκέρδεια και ο πλουτισμός κατά τον πόλεμο και από τον πόλεμο».

Δύσκολα θα βρισκόταν πιο περιεκτική αποτίμηση του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου - ίσως και όλων των ιμπεριαλιστικών πολέμων - από αυτήν που έγραψε ο Λένιν το 1919. Ο πόλεμος ήταν το «σταυροδρόμι» όπου «συναντήθηκαν» οι καλλιτεχνικές πρωτοπορίες που «γεννήθηκαν» πριν, κατά τη διάρκειά του και μετά από αυτόν. Ηταν η τραγική επιβεβαίωση όλων των ιστορικών αιτιών που οδήγησαν στη χρεοκοπία της αστικής κουλτούρας, η οποία είχε ήδη ξεκινήσει από το 19ο αιώνα, δηλαδή από την ανοιχτή αμφισβήτηση της αστικής εξουσίας από την Παρισινή Κομμούνα και την κυριαρχία του ρεαλισμού και του ιμπρεσιονισμού στην τέχνη. Τότε η Ευρώπη θα δει επιφανείς ζωγράφους και λογοτέχνες της με το όπλο στο χέρι να περιφρουρούν τα παρισινά οδοφράγματα πλάι στους εργάτες. Εικόνα που θα επαναληφθεί από εκπροσώπους των πρωτοποριακών κινημάτων στον 20ό αιώνα, επιβεβαιώνοντας την ύπαρξη της «κόκκινης κλωστής» που ενώνει την ανατρεπτικότητα της τέχνης με τις κοινωνικές πρωτοπορίες.

Σήμερα επιχειρούμε μια συνοπτική αναφορά στις κυριότερες καλλιτεχνικές πρωτοπορίες του 20ού αιώνα, με κριτήριο όχι μόνο την καλλιτεχνική προσφορά τους αλλά και τη γενικότερη. Υπενθυμίζοντας πως, αν και δεν υπάρχουν πια ως οργανωμένα κινήματα, η προσφορά τους παραμένει ανεκτίμητη τόσο στην εξέλιξη της τέχνης όσο και στο διαχρονικό αίτημα για τον ενεργό ρόλο που καλείται να παίξει η διανόηση στον αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.


Εξπρεσιονισμός








«Το προαίσθημα του Εμφυλίου» (1936). Εργο του Ισπανού σουρρεαλιστή ζωγράφου Σαλβαντόρ Νταλί





Ο εξπρεσιονισμός, ο φουτουρισμός, το νταντά, ο σουρεαλισμός, το μπάου χάουζ, οι αναρίθμητοι καλλιτεχνικοί «-ισμοί», που αναπτύχθηκαν παράλληλα με αυτά - ή και μέσα σε αυτά - καθώς και το ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο του αντικατοπτρισμού τους στην επαναστατημένη Ρωσία, που μετεξελίχθηκε σε ένα αυτόνομο ρεύμα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, έχουν συγχρόνως μικρότερες ή αγεφύρωτες διαφορές, «υπόγειες» ή εξόφθαλμες συγγένειες αλλά ένα χαρακτηριστικό κοινό: Οτι σε διαφορετικό βαθμό το καθένα αμφισβήτησε το κυρίαρχο πολιτιστικό «τοπίο» της εποχής.

Μερικά από αυτά τα κινήματα αναπτύχθηκαν συγχρόνως, άλλα γεννήθηκαν από τα προηγούμενα, άλλοτε σαν εξέλιξή τους, άλλοτε σαν αμφισβήτησή τους. Μερικά ήταν καθαρά «θεωρητικά» και άλλα αμιγώς «πρακτικά». Κάποτε αυτοϋπονομεύονταν ακόμη και ως προς την καλλιτεχνική τους διάσταση, όπως το νταντά.

Ο εξπρεσιονισμός, που εδραιώθηκε κυρίως στη Γερμανία, με τις πολλές τάσεις και εκφάνσεις του και την απόπειρά του να ισορροπήσει ανάμεσα στην κοινωνική κριτική των πρώτων χρόνων - με την ομάδα της «Γέφυρας» - και έναν κάποτε «στρυφνό» ιδεαλισμό - όπως στην περίπτωση της ομάδας του «Γαλάζιου Καβαλάρη» και ενός εκ των κυρίων εκπροσώπων του κινήματος, του Ρώσου Βασίλι Καντίνσκι- καταγράφεται ως η πρώτη σοβαρή καλλιτεχνική απόπειρα του αιώνα να αντισταθεί στην αστική επέλαση με το σύνθημα «κέρδος και μόνο κέρδος με κάθε μέσο». «Εξωστρεφής» ως κίνημα - ο όρος παραπέμπει στη λέξη «έκφραση» - θα επηρεάσει πολλούς σημαντικούς καλλιτέχνες και θα σβήσει ως κίνημα το 1920.

Φουτουρισμός

Ο φουτουρισμός θα εμφανιστεί «επισήμως» το 1909 στο Παρίσι, με ιδρυτή τον Ιταλό ποιητή και συγγραφέα Φίλιπο Τομάζο Μαρινέτι. Ως κίνημα διαπνέεται από αισιοδοξία για το μέλλον - λέξη που γέννησε και τον τίτλο του - η οποία στηρίζεται στην εμπιστοσύνη προς τις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου, έτσι όπως αυτές εκφράζονται στην επιστήμη και την τεχνολογία. Αν και ο ίδιος ο Μαρινέτι κατρακύλησε στο τέλος προς το φασισμό, το πνευματικό «παιδί» του έμελλε να εμπνεύσει την προεπαναστατική καλλιτεχνική πρωτοπορία της Ρωσίας - με εξέχοντα εκπρόσωπό της τον μεγάλο Μαγιακόφσκι - κατατάσσοντας το ρώσικο φουτουρισμό ως τον πιο ρηξικέλευθο αμφισβητία του αστικού θετικισμού.

Νταντά

Το νταντά είναι το πιο «σκανδαλιάρικο» μέλος της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Για τον όρο υπάρχουν πολλές απόψεις, με επικρατέστερη αυτή που τον «θέλει» να έχει υιοθετηθεί από την αντίστοιχη μωρουδίστικη λέξη. Από το 1916 μέχρι το 1920 και με ηγετική φυσιογνωμία του τον ρουμανικής καταγωγής ποιητή Τριστάν Τζαρά, κατάφερε ισχυρότατα πλήγματα στην αστική ηθική και κουλτούρα, οι εκδηλώσεις του είναι καταγραμμένες περισσότερο στα αστυνομικά δελτία και λιγότερο σε θεωρητικά κείμενα, ενώ ο μηδενισμός και η αθυροστομία του - χαρακτηριστικές στάσεις των πρωτοπόρων Ευρωπαίων καλλιτεχνών που γνώρισαν το σφαγείο των χαρακωμάτων - αποτελούν τα σημεία αναγνώρισής του. Ο ντανταϊσμός θα συσπειρώσει τον πιο πολιτικοποιημένο καλλιτεχνικό πυρήνα της εποχής και οι ντανταϊστές θα είναι οι πρώτοι που θα κάνουν πράξη στη Δύση το αίτημα για συστράτευση των καλλιτεχνών στην υπόθεση της κοινωνικής απελευθέρωσης. Πολλοί από αυτούς θα στρατευθούν στο κομμουνιστικό κίνημα και θα πάρουν ενεργό μέρος στη γερμανική επανάσταση του '19.

Σουρεαλισμός

Ο σουρεαλισμός είναι κατά κάποιο τρόπο η συνέχεια του νταντά. Ουσιαστικά, οι πρώην ντανταϊστές θα μετεξελιχθούν σε σουρεαλιστές κάτω από την καθοδήγηση του Γάλλου ποιητή Αντρέ Μπρετόν. Σε καλλιτεχνικό επίπεδο ο σουρεαλισμός θα επιχειρήσει να απελευθερώσει το καλλιτεχνικό ένστικτο από την «καταδυνάστευση» της λογικής, με στόχο την αποτύπωση της εσωτερικής πραγματικότητας του ανθρώπου, που δεν είναι λιγότερο ρεαλιστική από τη ζωή, αντίθετα έχει άμεση σχέση μαζί της. Πρόκειται δηλαδή για έναν υπερ-ρεαλισμό. Θεωρητικά οι σουρεαλιστές θα εμπνευστούν από τον Φρόιντ και τον Μαρξ, αφού για τους ίδιους είναι οι άνθρωποι που θεωρητικοποίησαν την πνευματική και κοινωνική απελευθέρωση του ανθρώπου. Οι σχέσεις του σουρεαλισμού και του κομμουνιστικού κινήματος είναι άμεσες. Σύσσωμη η ηγετική τους ομάδα θα ενταχθεί στο γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα και θα χαιρετίσει τα Σοβιέτ. Ο σουρεαλισμός αποτελεί μέχρι σήμερα αξεπέραστο φαινόμενο όσον αφορά στην εξάπλωση ενός καλλιτεχνικού κινήματος. Θα φτάσει σε όλες τις ηπείρους και θα επηρεάσει άμεσα ή έμμεσα πλήθος καλλιτεχνών μέχρι και τις μέρες μας.

Μπάου χάουζ

Το μπάου χάουζ ήταν μια γερμανική σχολή βιομηχανικού σχεδίου και αρχιτεκτονικής που ιδρύθηκε από τον αρχιτέκτονα Βάλτερ Γκρόπιους. Λειτούργησε από το 1919 μέχρι το 1933 όταν και κλείστηκε από τους ναζί. Για τους εκπροσώπους της σχολής «η τέχνη δεν είναι επιστήμη» αλλά «ο καλλιτέχνης είναι ένας ευνοημένος τεχνίτης». Αν και ρομαντικοί οι θεωρητικοί προσανατολισμοί του, το μπάου χάουζ αποτέλεσε ένα ανοιχτό σχολειό γνώσης που δεχόταν σπουδαστές χωρίς ταξικές διακρίσεις. Οι δημιουργίες του χαρακτηρίζονται από τη φετιχοποίηση της χρηστικότητας. Η φιλελεύθερη πνοή του αποτέλεσε το «κόκκινο πανί» για τους ναζί, οι οποίοι το χαρακτήρισαν, μαζί με τον εξπρεσιονισμό, «εκφυλισμένη τέχνη».

«ΛΕΦ»

Το «ΛΕΦ» ήταν η καλλιτεχνική απάντηση του νεογέννητου σοσιαλισμού της ΕΣΣΔ στην αστική κουλτούρα. Τα αρχικά του στα ρωσικά σημαίνουν «Καλλιτεχνικό Μέτωπο της Αριστεράς». Στην ουσία ήταν μια κανονική οργάνωση, που συσπείρωνε ποιητές, συγγραφείς, εικαστικούς, σκηνοθέτες, από φουτουριστές μέχρι κονστρουκτιβιστές και κάθε διανοούμενο στρατευμένο στην υπόθεση της επανάστασης. Το μανιφέστο του με τίτλο «Για τι αγωνίζεται το ΛΕΦ» συντάχθηκε από τον Μαγιακόφσκι το 1923 και αποτελεί μέχρι σήμερα ένα άκρως διδακτικό κείμενο για τις σχέσεις της τέχνης με την επανάσταση.

Κύρια βιβλιογραφία: «Οι πρωτοπορίες της τέχνης του 20ού αιώνα» Μάριο Ντε Μικέλι («Οδυσσέας»), «Η ιστορία του σουρεαλισμού» Μωρίς Ναντώ («Πλέθρον»), «Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια» Εκδοτική Αθηνών
ΠΗΓΗ: εφημ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ,23 Απρίλη 2000

reBlog from spoudasterion.pblogs.gr: Ludus Literarius

I found this fascinating quote today:

ΚΡΑΤΟΣ & ΤΑΞΙΚΗ ΠΑΛΗ

του Ν.Μουζέλη

Η ΚΠ δεν αποτελεί μαγική φόρμουλα, ικανή να λύσει όλα τα προβλήματα των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών. Αποτελεί όμως έναν χώρο ικανό να αμβλύνει τον αυταρχισμό και τη διαφθορά του κομματικοκρατικού συστήματος από τη μία μεριά και την αρπακτικότητα και ασυδοσία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού από την άλλη. Επιπλέον, σαν αναλυτική κατηγορία, ήδη από τον 19ο αιώνα η έννοια της ΚΠ αποτελούσε - και εξακολουθεί να αποτελεί - ένα χρήσιμο εργαλείο στη μελέτη της συγκρότησης, αναπαραγωγής και μετασχηματισμού των δημοκρατικών θεσμών.spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius, Sep 2009

You should read the whole article.

Διαδίκτυο και επικοινωνία

Image by dalbera via Flickr

του Θ.Τάσιου,
ομότιμου καθηγητή του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου

Οι νέοι καιροί απαιτούν δυσαναλόγως εντατική γνωσιακή και ηθική Εγρήγορση

Εάν τυχόν υπήρξε κάποιο ενδιαφέρον για την επανεπίσκεψη της «διαπροσωπικής επικοινωνίας» μέσα στο εικαζόμενο διεθνές χωριό, (την οποία αποπειραθήκαμε σε δυό συνεχόμενες επιφυλλίδες), σκόπιμο θα ήταν να συμπληρώσουμε την εικόνα με μιαν ανάλογη σύντομη ματιά στις επι-κοινωνιακές πλευρές του Διαδικτύου (ιντερνέ που λέν κι οι ασυμβίβαστοι ­ όπως το 'λεγε κι η γιαγιά τους).
1. Οι ηθολογικές παρατηρήσεις που διαπιστώσαμε για τη μεγαδιαφήμιση, μπορούν να ισχύουν ενπολλοίς και για την επικοινωνία μέσω του Διαδικτύου. Εδώ όμως έχει τη θέση-της μια γενικότερη παρατήρηση. Οπως και σε ποικίλα άλλα ζητήματα που προκαλούνται απ' την ανάπτυξη της Τεχνολογίας, έτσι και με τα εκάστοτε νεότερα τεχνολογικά μέσα επικοινωνίας (τυπογραφία, τηλέγραφος, τηλέφωνο, ραδιόφωνο, τηλαντιγραφικό, διαδίκτυο), φαίνεται οτι οι «νέες ηθικές προκλήσεις» δέν είναι καθόλου νέες: Είναι απλώς μεγεθυσμένες (κατα εκθετικόν έστω τρόπον), αλλα χωρίς να εισάγουν νέας κατηγορίας προβληματισμό: Το πλήθος των αφορμών, η έντασή-τους και το χρονικό βάθος των συνεπειών τους ­ όλα αυξάνονται τεραστίως. Ναί. Δέν παρουσιάζονται όμως «νέες» ποιότητες ηθικού προβληματισμού.

Ετσι και με το Διαδίκτυο: Καταρχήν, το χαμηλό κόστος, η ευχέρεια και η σχεδόν απεριόριστη έκταση της επικοινωνίας ατόμων και ιδεών, έχει ήδη τεραστίως συμβάλει στην παραγωγική καί την πολιτισμική ανάπτυξη. Δέν έχομε όμως ακόμη επαρκή εμπειρικά δεδομένα για τις δυσλειτουργίες του Διαδικτύου, ώστε να στήσουμε μια πειστική θεωρία και να μπορέσουμε ελλόγως να κινηθούμε προς μια βελτιστοποίηση. Οφείλομε όμως να καταγράφουμε συστηματικά τις αναφυόμενες οξύτατες παρενέργειες. Και για όσες συνδέονται με τη χρήση του Διαδικτύου για διαφημιστικούς σκοπούς, ισχύουν όσα σημειώσαμε για τη διαφήμιση την περασμένη φορά.

2. Για την ειδικότερη όμως κατεύθυνση της αυτοεπιβεβαιωτικής επικοινωνίας ανάμεσα σε Ατομα (μια κατεύθυνση της οποίας οι επιφυλλίδες αυτές υπογραμμίζουν ιδιαζόντως τη σημασία), είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε οτι το Διαδίκτυο δημιούργησε πράγματι νέες συνθήκες:

α) Το πλήθος των μηνυμάτων που δέχεσαι, ενδέχεται να σου δημιουργή πρόσθετα προβλήματα επιλογών και διαθέσιμου χρόνου ­ με αρνητικές ενίοτε συνέπειες στην ψυχική σου υγεία. Και οι ενδεχόμενες συνέπειες της «μονήρους» εργασίας, κάπου εδώ κατατάσσονται.

β) Η επικράτηση της απλοαγγλικής ως Κοινής, έχει διευρύνει τις επικοινωνιακές δυνατότητες μεταξύ «αλλοφύλων», μ' όλες τις ουμανιστικές συνέπειες του γεγονότος. Είναι σαν ν' άλλαξε γνώμη ο θεός και ανακάλεσε την αράν της βαβέλ!

Αλλο (σοβαρότατο, φεύ) θέμα είναι βεβαίως οι συνέπειες του γεγονότος τούτου πάνω στην μύησή-μας στις λεπτές ηδονές που προσφέρει η εκλεπτυσμένη χρήση της μητρικής-μας γλώσσας...

γ) Το φαινόμενο της αναζήτησης «φίλων» μέσα στο Διαδίκτυο, δέν έχει ακόμα αναλυθή επαρκώς: Κανένας δέν μπορεί ν' αρνηθή τη θεμελιώδη επικοινωνιακή ηδονή την οποίαν προσφέρει αυτή η οδός. Εχει όμως αναγνωρισθή οτι η ανωνυμία και η ετερονομία (η δυνατότητα ν' αποσυρθώ πλήρως και μονομερώς απ' τη σχέση) ενδέχεται να ακυρώνουν ενπολλοίς το υποστασιακό όφελος του θεσμού: Πώς να λουσθώ στα μάτια του Αλλου όταν του περιγράφω έναν ψεύτικο εαυτό-μου;

δ) Τέλος, η δυνατότητα να βλάψω άτομα ή ομάδες μέσω του Διαδικτύου (απ' την προαγωγή εις ασέλγειαν, μέχρι τις κλοπές κεφαλαίων), ακούγεται ενίοτε εφιαλτική. Και δείχνει πόσο μια επικοινωνία μπορεί να μεταπέση σε αντικοινωνία ­ όπως, παλαιά, η τεταμένη παλάμη μπορούσε να γίνη χάδι ή ν' αστράψη σε χαστούκι. Η κλίμακα διαφέρει μόνον ­ και διαφέρει δυστυχώς εκθετικά.

Καί εδώ, οι νέοι καιροί απαιτούν δυσ- αναλόγως εντατική γνωσιακή και ηθική Εγρήγορση (άν δέν θέλουμε να μεταπέσουμε στην ομοταξία του «μικρού αδελφού»). Και ναί μέν γνωρίζω πως ετούτη η επωδός, καθόλου δέν ενθουσιάζει ­ πλήν, μόνον οι ταχυδακτυλουργοί υπόσχονται εύκολες λύσεις σε απέραντης δυσχέρειας προβλήματα.

3. Για το τέλος όμως αυτής της σύντομης αναφοράς-μας στο Διαδίκτυο, άφησα επίτηδες μιαν αισιόδοξη εξέλιξη, εξαιρετικά φιλ-επικοινωνιακή. Πρόκειται για τα εκατομμύρια των αναπήρων σ' όλον τον κόσμο (τυφλοί, κωφάλαλοι, παράλυτοι κ.ά.) οι οποίοι, χάρις σε πρόσθετα λογισμικά Μπράιγ, Φωνητικής σύνθεσης κλπ, θα έχουν τώρα τη δυνατότητα να επικοινωνούν στο Διαδίκτυο, να σπουδάζουν και να διαλέγωνται μ' οποιονδήποτε ­ μένοντας καθηλωμένοι στην αναπηρική πολυθρόνα ή στο δωμάτιο φυλακή. Δέν σας συνιστώ να τους στείλετε ανάτυπα των εμβριθών αντιτεχνολογικών-σας αναλύσεων: Το πρώτο πολιτικό κόμμα των αναπήρων «Collectif des Démocrats Handicapés» (που λειτουργεί στο Διαδίκτυο εδώ και δυό χρόνια), θα θεωρούσε την πράξη-σας ως προσβολή των στοιχειωδών πολιτικών δικαιωμάτων πλήθους συμπολιτών μας...
ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 2 Σεπτεμβρίου 2001