Η βία στις διαπροσωπικές σχέσεις

Image by Rickydavid via Flickr

I found this fascinating quote today:

Από τα γραπτά του προσωκρατικού φιλοσόφου Εμπεδοκλή ως αυτά του σύγχρονου κοινωνιολόγου Κemper αλλά και από πλήθος ψυχολογικών και ανθρωπολογικών μελετών προκύπτει ότι η ανθρώπινη αλληλεπίδραση, παρ΄ όλη την πολυπλοκότητά της, κινείται ανάμεσα σε δύο πόλους: στη «φιλότητα» που περιλαμβάνει όλες τις δυνάμεις που ενώνουν τους ανθρώπους και στο «νείκος» που αφορά τις δυνάμεις που τους χωρίζουν. Οι δύο αυτές πτυχές αποτελούν θεμελιώδεις επεξηγηματικές παραμέτρους της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης. spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius,Nov 2009

You should read the whole article.

Η φιλοσοφία ενάντια στα είδωλα

από τον Θανάση Γιαλκέτση

Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια συνέντευξη του ιταλού φιλοσόφου Τζάνι Βάτιμο, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «La Stampa».

- Καθηγητή Βάτιμο, η φιλοσοφία γίνεται δημόσιο γεγονός, προσελκύει κοινό. Τι συμβαίνει;

«Εγώ θα ξεκινούσα λέγοντας πολύ ωμά ότι οι άνθρωποι έχουν μπουχτίσει από την τηλεόραση, επειδή η τηλεόραση έχει εκφυλιστεί. Το διαπιστώνω στον ίδιο τον εαυτό μου. Δεν την ανάβω πλέον, όχι μόνον επειδή στην Ιταλία ανήκει όλη στον Μπερλουσκόνι, αλλά και επειδή δεν βρίσκω πλέον τίποτα που να με ενδιαφέρει. Εκτός από την πλήξη που προκαλεί η τηλεόραση, νομίζω ότι η δημοτικότητα της φιλοσοφίας εξαρτάται και από τη σοβαρότητα των προβλημάτων με τα οποία ζούμε, από τη βιοηθική ώς την πολιτική, από τον πόλεμο ώς τη σχέση ανάμεσα σε πολιτισμικά διαφορετικούς κόσμους».

- Με ποιον τρόπο η φιλοσοφία μπορεί να μας βοηθήσει να επιλύσουμε τα προβλήματα της νεωτερικότητας;

«Ο Βίτγκενσταϊν έλεγε ότι "η φιλοσοφία μπορεί μόνον να μας απελευθερώσει από τα είδωλα". Στο βάθος η φιλοσοφία έχει μια λειτουργία περισσότερο αρνητική παρά θετική. Ενα άτομο που έχει διαβάσει πολλή φιλοσοφία δεν είναι πάντα ένας άνθρωπος με ισχυρές πεποιθήσεις. Κατά τούτο, παράδοξα, υπάρχει ένα είδος αμφισημίας και στη διαδεδομένη επιθυμία για φιλοσοφία. Οποιος απευθύνεται στη φιλοσοφία νομίζει αληθινά ότι θα βρει ένα υποκατάστατο της θρησκείας; Οχι, δεν το νομίζω. Εγώ έχω βιώσει άμεσα αυτή τη δημοτικότητα των "φεστιβάλ φιλοσοφίας" εδώ και πολλά χρόνια. Σε αυτούς τους χώρους οι άνθρωποι δεν περιμένουν να τους εξηγήσει κάποιος το πού βαδίζει ο κόσμος ή το ποιο είναι το νόημα της ζωής. Επιθυμούν να κινητοποιηθούν ελεύθερα οι έννοιες. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, την επιτυχία των φιλοσοφικών καφενείων σε πολλές μητροπόλεις του κόσμου. Το κοινό συχνάζει εκεί περισσότερο για να μιλάει παρά για να ακούει. Ακούει στην αρχή και έπειτα αρχίζει να παρεμβαίνει. Από τη φιλοσοφία οι άνθρωποι προσδοκούν μάλλον έναν χώρο διανοητικής δραστηριότητας -και με δική τους συμμετοχή- παρά μια διδασκαλία που θα την ακούσουν και θα την αποδεχθούν».

- Φαίνεται ότι η φιλοσοφία είναι κυρίως μια δυτική γνώση.

«Πράγματι, έτσι είναι. Είναι μια γνώση που αναπτύχθηκε στον δικό μας κόσμο. Ετυχε να πάω μερικές φορές στην Ιαπωνία. Ζητούσα να μιλήσω με έναν φιλόσοφο στο ινστιτούτο που με είχε προσκαλέσει. Μου έστελναν ή έναν Ιάπωνα που είχε σπουδάσει στη Χαϊδελβέργη ή έναν βουδιστή μοναχό».

- Αν από πολλές απόψεις η φιλοσοφία είναι μια δυτική μορφή γνώσης, αυτό σημαίνει ότι οι άλλοι δεν μπορούν να την κατανοήσουν;

«Δεν το πιστεύω αυτό. Η φιλοσοφία απλώς είναι μια πολιτισμική μορφή αρκετά χαρακτηριστική της Δύσης, που προσπαθεί σοβαρά να μην ταυτιστεί με τον δυτικό τρόπο ζωής. Για παράδειγμα, η ιδέα ότι διδάσκεται φιλοσοφία σε άλλα μέρη του κόσμου δεν θα συσχετιστεί και με το γεγονός ότι και εκεί υπολογίζουν τα έτη από τη γέννηση του Χριστού, εξαρτώνται από τις αμερικανικές τράπεζες, χρησιμοποιούν τα τεχνολογικά μας εργαλεία που δημιουργήθηκαν με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή επιστήμη; Είναι αλήθεια ότι πολλή επιστήμη θεμελιώθηκε σε σχέση με το ισλάμ, αλλά από ένα ορισμένο σημείο αναπτύχθηκε εδώ.

Η "παγκοσμιοποίηση" της Δύσης είναι αμφίσημη. Δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι μόνον κακή. Σίγουρα υπάρχει μια αυτοκρατορία, υπάρχει μια κυριαρχία, αλλά υπάρχει και η διάδοση επιστημονικών και φιλοσοφικών γνώσεων. Πάρα πολλοί Ινδοί μεταναστεύουν στη Δύση, ενώ ελάχιστοι δυτικοί μεταναστεύουν στην Ινδία. Δεν λέω ότι έχουμε δίκιο εμείς, αλλά πραγματικά υπάρχει μια δυτικοποίηση του κόσμου που υλοποιεί την οικουμενικότητα του φιλοσοφικού λόγου, όπως την αντιλαμβάνονταν οι πρόγονοί μας. Και, την ίδια στιγμή που την υλοποιεί, τη θέτει υπό αμφισβήτηση. Δεν μπορούμε να έχουμε την αξίωση να σκέφτονται όλοι όπως ο Αριστοτέλης ή ο Πλάτωνας».

- Η πολιτική χρειάζεται τη φιλοσοφία;

«Ο ρόλος της φιλοσοφίας είναι να αποδογματοποιεί τις πολιτικές μας βεβαιότητες. Ας πάρουμε τους μεγάλους φιλοσόφους του εικοστού αιώνα. Ο Ντεριντά, που πέθανε πρόσφατα, ήταν ένας που ποτέ δεν θα ορκιζόταν στην απόλυτη αλήθεια των θεσμών μας. Ποτέ δεν θα είχε καταλάβει το Ιράκ για να εξαγάγει τη δημοκρατία. Οι φιλόσοφοι δεν συμπεριφέρονται όπως ο Μπους. Ισως ο Χάιντεγκερ να ήθελε να εξαγάγει τον Χίτλερ, αλλά, πέρα από αστεϊσμούς, κανένας από τους μεγάλους στοχαστές της νεωτερικότητας δεν συμμεριζόταν τις δικές μας πολιτικές βεβαιότητες. Οι διαφωτιστές ίσως να ήταν οι τελευταίοι που, παράδοξα, θα μπορούσαν να είχαν σκεφτεί να εξαγάγουν τη δημοκρατία, αλλά ούτε και αυτοί, ως διαφωτιστές, δεν θα μπορούσαν να γίνουν φανατικοί και επομένως θα σκέφτονταν ότι έπρεπε πρώτα να συζητήσουν το θέμα με τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Σε σχέση με τη δυτική πολιτική, σήμερα η φιλοσοφία έχει το μεγάλο καθήκον να μας διδάξει μία φορά πώς να νικήσουμε τις ειδωλολατρίες. Το καλύτερο στοιχείο της σύγχρονης φιλοσοφίας είναι η ερμηνευτική, ο διάλογος, η πληροφορημένη συναίνεση, η οικουμενικότητα ως γεγονός που θεμελιώνεται με τη συνεννόηση μάλλον παρά με τη φωτεινή σύλληψη μιας ιδέας».

- Η φιλοσοφία είναι και ηθική.

«Ακόμη μία φορά, η φιλοσοφία δύσκολα διδάσκει την ηθική ως σύστημα αρχών. Ας θυμηθούμε το "δαιμόνιον" του Σωκράτη. Το δαιμόνιο έλεγε στον Σωκράτη τι δεν έπρεπε να κάνει και όχι τι έπρεπε να κάνει (...)».

ΠΗΓΗ: εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 7 - 20/02/2005

Ο Ποντιακός Πολιτισμός

Image via Wikipedia

του Γιώργου Χουρμουζιάδη
Ομότιμου καθηγητή του ΑΠΘ

Ολοι οι πολιτισμοί του πλανήτη μας θεμελιώθηκαν σε τέσσερις παράγοντες: στη σκέψη, στη γλώσσα (την ομιλία - επικοινωνία), στην παραγωγή της τροφής και στην κοινωνική οργάνωση. Δε θα αναπτύξω το θέμα μου ιστορικά, γιατί ο Ποντιακός Πολιτισμός δεν κινδυνεύει ως ιστορική κατηγορία ούτε ως σύνολο συγκεκριμένων πληροφοριών, γιατί αυτά έχουν καταγραφεί, έτσι κι αλλιώς όχι μόνο σε πολυάριθμες ειδικές μελέτες, αλλά και στην ίδια τη συνείδηση του Ποντιακού Ελληνισμού. Κι αυτό σημαίνει πως για να αμφισβητήσεις τον Ποντιακό Πολιτισμό είναι σαν να αμφισβητείς τον Ποντιακό Ελληνισμό. Γιατί συμβαίνει με τους Ποντίους αυτό που πολύ σπάνια το συναντάς: τα πράγματα, οι ήχοι, τα χρώματα, οι μελωδίες, οι λέξεις, οι μυρωδιές να ταυτίζονται με τους ανθρώπους. Ετσι δεν μπορείς να αμφισβητήσεις μόνο το ένα από τα δύο.

Θα αναφερθώ, με επιγραμματικό τρόπο στις προσπάθειες των ίδιων των Ποντίων για να επιζήσει ο Πολιτισμός τους, να επιζήσουν αυτοί οι ίδιοι ως πολιτιστική οντότητα κάτω από τους λεβέντικους και νοσταλγικούς μαζί ήχους του Ελματσούκ, του Εταίρε, του Κοτς, του Τερς και του πανάρχαιου Πυρρίχιου και μιλώντας στους κλειστούς κύκλους τους την ποντιακή γλώσσα.
Τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ποντιακό Πολιτισμό ως ιδιαίτερη ιστορική και ανθρωπολογική οντότητα είναι τρία: Το Περιβάλλον, τα Πράγματα (φαγητό, ενδυμασία κλπ.) και η Γλώσσα.

Το Περιβάλλον: και ως φυσικό και ως ανθρωπογενές. Το φυσικό ως σύνολο γεωγραφικών στοιχείων και το ανθρωπογενές όχι μόνο ως σύνολο κατασκευών, αλλά και ως ένα απαράβατο πλέγμα παραγωγικών και κοινωνικών σχέσεων. Το φυσικό μέρος αυτού του στοιχείου, που έχει επηρεάσει και τα άλλα δύο στοιχεία του Ποντιακού Πολιτισμού (Πράγματα και Γλώσσα) μετά τη γενοκτονία δεν είναι δυνατό, όπως καταλαβαίνετε, να συντηρηθεί, να διασωθεί ως συγκεκριμένο αντικειμενικό στοιχείο. Υπάρχει μόνο εκεί που το άφησαν οι πρόγονοι, στον Πόντο. Και όπως είπε και ο Ρίτσος «αυτό το χώμα είναι δικό μας και δικό σας, δεν μπορεί κανείς να μας το πάρει». Και φυσικά διασώζεται αναλλοίωτο μέσα στη μνήμη αυτών που το έζησαν. Αυτών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν μέσα σ' αυτό και δεν έχουν χαθεί βίαια ή δεν έχουν πεθάνει με την έντονη νοσταλγία να ξαναγυρίσουν σ' αυτό. Αυτό που ούτε οι δηλώσεις ούτε οι πολιτικές μπορούν να το αλλοιώσουν. Μπορεί οι γενοκτόνοι να αφάνισαν ζωές, να έπνιξαν μέσα στο αίμα όνειρα και ελπίδες για τη ζωή, το Φυσικό Περιβάλλον, όπου γεννήθηκε ο Ποντιακός Πολιτισμός, θα παραμένει εκεί να μας θυμίζει και οι προσκυνητές ή οι τουρίστες να το φωτογραφίζουν και να το περιγράφουν στους άλλους. Αυτό εξάλλου ταυτίζεται με το Παρελθόν, που όπως και αν το περιγράψει κανείς, από όποια γωνιά κι αν το φωτογραφίσει, θα μένει πάντα αναλλοίωτο.

Και από τα ανθρωπογενή στοιχεία του Περιβάλλοντος όμως, έχουν απομείνει πολλά. Σπίτια, γεφύρια, μοναστήρια, εκκλησιές, άλλα όρθια εκεί που τα άφησαν εκείνοι κι άλλα μισογκρεμισμένα για να μαρτυρούν ό,τι μέσα σ' αυτά έλαβε χώρα: η δουλιά, ο έρωτας, ο θάνατος και ό,τι από αυτά προέκυπτε, ως ζωή, ως πράγμα, ως μνημόσυνο, ως αντικειμενική συνθήκη της ύπαρξής τους, όπως θα έλεγε και ο Κ. Μαρξ.

Τα Πράγματα: Αυτά πρέπει να τα διακρίνουμε σε δυο μεγάλες κατηγορίες: στα πράγματα της δουλιάς και στα πράγματα της καθημερινότητας. Τα πρώτα λέγονται κι αλλιώς, μέσα παραγωγής. Από το μολύβι του λογιστή που έγραφε μέσα σε μεγάλα κατάστιχα τα τσουβάλια με τα φουντούκια που έπαιρναν το δρόμο της αγοράς και τους σχετικούς λογαριασμούς μέχρι το σκαλιστήρι του προλετάριου, το αλέτρι του γεωργού. Από αυτά λίγα έχουν διασωθεί και βρίσκονται τώρα σε λαογραφικές συλλογές και σε λαογραφικά μουσεία. Δυστυχώς όμως, όλα αυτά εκτίθενται με ένα τρόπο που δεν αποκαλύπτουν την ταξική τους προέλευση όπως έπρεπε να το κάνουν. Και έτσι δε μας λένε την αλήθεια. Δε μας λένε δηλαδή πως και η παραδοσιακή ποντιακή κοινωνία είχε και αυτούς που εμπορεύονταν φουντούκια, αλλά και αυτούς που είχαν σαν βιος τους μόνο το σκαλιστήρι. Δε μας λένε, με άλλα λόγια, πως και εκείνη η κοινωνία είχε και τους εργάτες και τα αφεντικά. Και πώς ο Πολιτισμός στο βαθμό που ταυτίζεται με την Ιστορία είναι το προϊόν της σύγκρουσης αυτών των δυο.

Αν θέλουμε να μιλήσουμε με ειλικρίνεια για έναν πολιτισμό, όποιος και αν είναι αυτός, πρέπει να το λέμε κι αυτό. Γιατί μόνο έτσι θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε και να ερμηνεύσουμε τις εσωτερικές του διαφορές, αλλά και να κατανοήσουμε το λόγο της διάρκειάς του. Τη σημασία της επιβίωσής του από την ιστορική άποψη και όχι απλώς τη συναισθηματική.

Τα δεύτερα, τα πράγματα της καθημερινότητας, είναι όλα εκείνα που βρίσκονται έξω από τη δουλειά. Μακριά από το μολύβι του λογιστή, τα φουντούκια του έμπορα και το σκαλιστήρι του προλετάριου. Μακριά, κατά κάποιον τρόπο από την οικονομική βάση του Ποντιακού Πολιτισμού. Είναι όλα εκείνα που σχετίζονται με το κορμί μας και με την ψυχή μας. Αυτά που βάζουμε επάνω στο σώμα μας και στο τραπέζι μας και κείνα που αποθέτουμε στο εικονοστάσι ή στη βιβλιοθήκη μας: σερβίτσια, ρούχα, κεντήματα, εικόνες, θυμιατά, ζωγραφιές, κοσμήματα, βιβλία, και, φυσικά, μαζί μ' αυτά, τα τραγούδια, τα παραμύθια, οι παροιμίες, τα αινίγματα, τα νανουρίσματα και τα μοιρολόγια. Ο,τι, τελικά, συνόδευε τις νεκρώσιμες και τις αναστάσιμες στιγμές της ζωής: τους γάμους, τη γέννα, τα βαφτίσια, τα γλέντια, το θάνατο, τις κηδείες. Και απ' αυτά πολλά έχουν σωθεί και πιο πολλά έχουν καταγραφεί. Αλλα στα σπίτια, των απογόνων, άλλα στις συλλογές και τα μουσεία, και άλλα μέσα σε βιβλία πολύτιμα, που έγραψαν αξιόλογοι και ακάματοι ερευνητές του Ποντιακού Πολιτισμού.

Η γλώσσα: Οι παλαιοανθρωπολόγοι, βασισμένοι στις προτάσεις της εξελικτικής θεωρίας πιστεύουν ότι ο άνθρωπος ξεχώρισε ως είδος από τους δυο άλλους συγγενείς του, το γορίλα και τον χιμπατζή από τότε που άρχισε να μιλάει, και να επικοινωνεί. Δηλαδή, πριν από 7 εκατομμύρια χρόνια. Κι αυτό σημαίνει πως η γλώσσα χαρακτηρίζει τον άνθρωπο ως άνθρωπο. Και όσο αυτός κάτω από την επίδραση του ενός ή του άλλου περιβάλλοντος αναγκάζεται να αντιμετωπίσει προβλήματα που σχετίζονται με την επιβίωσή του αποκτάει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, αυτά που τον ξεχωρίζουν από τους άλλους, όχι φυλετικά. Και ένα από αυτά, ίσως το πιο σημαντικό είναι η γλώσσα. Μέσα σ' αυτήν αντανακλάται όλη του η προσπάθειά να δαμάσει και να οργανώσει το Περιβάλλον. Να οργανώσει, επίσης, την παραγωγή των Πραγμάτων και, τέλος, να θεσμοποιήσει την οργάνωση των κοινωνικών του σχέσεων. Κι αυτό σημαίνει πως η μελέτη της γλώσσας είναι ουσιαστικά μελέτη του πολιτισμού. Μελέτη της σκέψης και της ψυχής. Γι' αυτό και η μελέτη της ποντιακής γλώσσας δεν αποτελεί μια σχολαστική, γλωσσολογική δραστηριότητα, αλλά μια πολυεπίπεδη ανθρωπολογική προσέγγιση του Ποντιακού Πολιτισμού.

Το ερώτημα είναι, τι ακριβώς κάνουν οι Πόντιοι για να κρατήσουν ζωντανό τον πολιτισμό τους. Οι ειδικοί επιστήμονες τον μελετούν. Οι απλοί άνθρωποι τον ζουν μέσα από τα τραγούδια, τους ήχους του κεμεντζέ και την ένταση του χορού. Ιδρύουν συλλόγους, θεατρικά και μουσικά συγκροτήματα, οργανώνουν λαογραφικές συλλογές, πανηγυρίζουν, προσεύχονται στην Παναγία της Σουμελά, μαγειρεύουν χαβίτς, πλουγούρ, χασίλ λαβάσια, φελιά, φούστρον, χαψία, καρτόφια. Οσο για τους πόντιους πολιτικούς και το υπουργείο Πολιτισμού, δεν αντιμετωπίζουν τον Ποντιακό Πολιτισμό και ως μια πολύτιμη ιδεολογική πλατφόρμα, πάνω στην οποία θα μπορούσε να αναπτυχθούν τα θεωρητικά επιχειρήματα για μια πάλη ενάντια στην Παγκοσμιοποίηση, ενάντια στον Ιμπεριαλισμό (Eduard Said). Οχι. Αυτοί παρακολουθούν τον Ποντιακό Πολιτισμό σαν ένα φολκλορικό φαινόμενο και σαν ένα εύκολο τρόπο να μαζεύουν ψήφους χορεύοντας και υποσχόμενοι!

ΠΗΓΗ:εφημ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"

Άνθρωπος & Φύση

Image by Per Ola Wiberg (Powi) via Flickr

I found this fascinating quote today:

«Ναι, η Γη γίνεται ένα αντικείμενο που βρίσκεται απέναντί μας. Αν όχι εχθρός, σίγουρα ένα πρόβλημα. Στα ελληνικά αυτή η λέξη σημαίνει "βρίσκομαι απέναντι". Επομένως αντί να γίνει ένας εχθρός, μπορεί να γίνει σύμμαχος. Η ιδέα του "Φυσικού Συμβολαίου" ήταν ακριβώς αυτή: να σταματήσουμε να θεωρούμε τον πλανήτη ως ένα παθητικό αντικείμενο, αλλά ως έναν σύμμαχο».spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius, Nov 2009

You should read the whole article.

Η ηδονική απουσία γνησιότητας

I found this fascinating quote today:

Ο εξασφαλισμένος άνθρωπος είναι ο πιο στερημένος, μόνο που δεν υποψιάζεται τι ακριβώς στερείται. Η πλησμονή των εξασφαλίσεων διαμορφώνει ανεπαίσθητα ανέραστο ψυχισμό, ανικανότητα να μοιραστούμε τη ζωή, να αγκαλιάσουμε τον άλλον στις πιο αδύναμες και εύθραυστες πτυχές του, στις αποτυχίες του. Ο σίγουρος σύντροφος, η μόνιμη δουλειά, τα σταθερά χρήματα δίνουν την ψευδαίσθηση ιδιοκτησίας της ζωής, ότι η ζωή είναι ένα «ζάπιγκ» ατομικών επιλογών με τηλεχειριστήριο. Κατανοούμε την αγάπη μόνο στην τηλεοπτική της εκδοχή: Σαν περιοδική έκρηξη της επιθυμίας, πρώτη φάση ταχύτατης διαδικασίας για να φτάσει κανείς σε έναν σπασμό ηδονής. Σαν εξασφαλισμένη μόνιμη βάση αμοιβαίων ψευδαισθήσεων ιδιοκτησίας του άλλου, ή σαν δονζουανική περιπλάνηση στις ταπεινώσεις που επιβάλλει ο ευτελισμός της επιθυμίας.spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius, Nov 2009You should read the whole article.

Δημοκρατίες χωρίς δημοκράτες

Από θεμελιωτές της δημοκρατίας, τα άτομα των δημοκρατικών κοινωνιών γίνονται πιστωτές της

του ΑΛΕΝ ΚΑΓΕ,
καθηγητή Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ στο Παρίσι

Ας ξεκινήσουμε από αυτό που καθένας, ανάλογα με την ευαισθησία του, θα το θεωρήσει διαπίστωση ή απλή υπόθεση: σε ολόκληρες ηπείρους το δημοκρατικό ιδεώδες, όχι μόνο δεν έχει πλέον μεγάλη απήχηση, αλλά μένει στάσιμο ή και οπισθοδρομεί.

Ακόμη και στη Δύση «πιστεύουν» όλο και λιγότερο σε αυτό. 'Η μάλλον, ο χαρακτήρας αυτής της πίστης γίνεται όλο και περισσότερο προβληματικός και αινιγματικός. Δεν είναι πλέον δυνατό να είμαστε βυθισμένοι μέσα στον οπτιμισμό που απελευθέρωσε η πτώση του τείχους του Βερολίνου. Τότε πίστευαν ότι οι μεγάλες αυταπάτες του ολοκληρωτισμού επιτέλους διαλύθηκαν (Φιρέ) και ότι η δημοκρατική περιπέτεια θα ξανάρχιζε την πορεία της προς τα μπρος, προς το ευτυχές τέλος της ιστορίας (Φουκουγιάμα), δηλαδή προς μια πλανητική διάδοση της σύζευξης της οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, εγγυώμενη μια εποχή οικουμενικής ειρήνης και ευημερίας.

Αυτή η προαναγγελθείσα παγκόσμια διάδοση της δημοκρατίας δεν έγινε. Υπάρχουν βέβαια τοπικές νίκες, αλλά τα παραδείγματα της Αφρικής, της Ρωσίας ή της Μέσης Ανατολής δεν προκαλούν καμία ευφορία. Πολλές από τις προόδους του χτες μεταφράζονται σήμερα σε οπισθοδρομήσεις. Εκεί όπου η οικονομική μηχανή κινείται αποτελεσματικά, στην Ασία και ιδιαίτερα στην Κίνα, αυτό δεν γίνεται στο πλαίσιο του δημοκρατικού κανόνα (αντίθετη είναι ωστόσο η περίπτωση της Ινδίας), πράγμα που μας οδηγεί να αναρωτηθούμε αν η προφητεία του Ζαν Μπεσλέρ, σύμφωνα με την οποία στον 21ο αιώνα θα δούμε να διαδίδεται παντού ο καπιταλισμός, αλλά χωρίς τη δημοκρατία ή μάλλον εναντίον της δημοκρατίας, που του είχε επιτρέψει να ανθήσει, πρόκειται να πραγματοποιηθεί νωρίτερα από όσο είχε προβλεφθεί.

Ακόμη και εκεί όπου γεννήθηκε η νεότερη δημοκρατική ελπίδα, στη Δυτική Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι αμφιβολίες ή σε κάθε περίπτωση οι αβεβαιότητες για την τωρινή της κατάσταση πολλαπλασιάζονται. Ο πολλαπλασιασμός των σκανδάλων (Ενρον, Παρμαλάτ, Κρεντί Λιονέ και τόσα άλλα), τα όλο και περισσότερο ιλιγγιώδη χρηματικά ποσά που ξοδεύονται στην πολιτική πάλη, η αυξανόμενη διαφθορά των πολιτικών ελίτ (ή και άλλων ελίτ άλλωστε), η παρόξυνση των ανισοτήτων, όλα αυτά δίνουν την εικόνα μιας ολιγαρχικής και πλουτοκρατικής παρέκκλισης. Χωρίς ελπίδα επιστροφής; Σε κάθε περίπτωση αυτή η παρέκλιση εξηγεί, τουλάχιστον εν μέρει, την αυξανόμενη ατονία της πολιτικής συζήτησης και την αύξηση της αποχής στις εκλογές.

Αυτό που πρέπει να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε, πέρα από ιδιαίτερες περιπτώσεις και τοπικές συγκυρίες, είναι ταυτόχρονα ο δεσμός που ενώνει την αυξανόμενη αδυναμία του δημοκρατικού ιδεώδους να ηλεκτρίσει τις μεγάλες μάζες έξω από τον δυτικό κόσμο και την αύξηση της αποχής και της αδιαφορίας για την πολιτική στους κόλπους αυτού του δυτικού κόσμου. Αυτές οι δύο εξελίξεις πηγάζουν αναμφίβολα από μιαν ίδια πηγή. Ποια είναι αυτή; Μια πρώτη σειρά υποθέσεων έρχεται αμέσως στο νου, από τις πιο πρόδηλες ώς τις πιο πολύπλοκες.

Σε διαφορετικούς βαθμούς αυτές παραπέμπουν στο αυξανόμενο βάρος του οικονομικού στοιχείου στην οργάνωση των σύγχρονων κοινωνιών. Από τη στιγμή που τα ανθρώπινα υποκείμενα παρουσιάζονται όλο και περισσότερο αποκλειστικά με τα γνωρίσματα του Homo economicus, αδιάφορα για τους άλλους, επιδιώκοντας μόνο να μεγιστοποιήσουν τη δική τους ικανοποίηση στην αγορά, αποκλείοντας κάθε άλλο τύπο κοινωνικού δεσμού, δύσκολα μπορούμε να προσδοκούμε ότι θα παθιάζονται για τη δημοκρατία. 'Η μάλλον, δεν μπορεί παρά να αναζητούν σε αυτήν και μέσα από αυτήν ό,τι ευνοεί τη βελτίωση του εισοδήματός τους και της ατομικής υλικής τους ευημερίας.

«Ο ατομικισμός -έγραφε ο Τοκβίλ- είναι ένα συναίσθημα συνετό και φιλήσυχο, που προδιαθέτει κάθε πολίτη να αποσυρθεί με την οικογένειά του και τους φίλους του. Ετσι, αφού πρώτα δημιουργήσει μια μικρή κοινωνία για δική του χρήση, εγκαταλείπει πρόθυμα τη μεγάλη κοινωνία στον εαυτό της». Στην αγορά το άτομο αποδεσμεύεται από τις παραδοσιακές κοινωνικές του υποχρεώσεις. Οσο περισσότερο το άτομο ταυτίζεται με το οικονομικό άτομο τόσο περισσότερο αυτό το τελευταίο καταλήγει να αντιπροσωπεύει τον κυρίαρχο ανθρώπινο τύπο στους κόλπους μιας κοινωνίας και τόσο περισσότερο το πεδίο της πολιτικής συζήτησης περιορίζεται, καθώς δεν αντιπαρατίθενται πλέον παρά μόνον εξίσου πιθανοί τρόποι διαχείρισης μιας οικονομίας της αγοράς, που αποβλέπουν στο να ικανοποιούν τα οικονομικά άτομα.

Μέσα σε αυτό το γενικό πλαίσιο, το οποίο ήδη ελάχιστα ευνοεί καθεαυτό την άνθηση των δημοκρατικών αρετών, ο θρίαμβος σε αυτά τα τελευταία είκοσι χρόνια ενός χρηματιστικού κερδοσκοπικού καπιταλισμού και η παρόξυνση του Homo economicus αύξησαν υποχρεωτικά την αδιαφορία για τις δημόσιες υποθέσεις, δημιουργώντας την εντύπωση ότι δεν υπάρχουν άλλες αποδεκτές πολιτικές επιλογές, εκτός από εκείνες που συμβάλλουν στην ενίσχυση του κερδοσκοπικού κεφαλαίου και των συνακόλουθων ανισοτήτων. Χωρίς να συνυπολογίζουμε ότι τα πελώρια χρηματικά ποσά, που απαιτούνται για να οργανωθούν εκλογικές εκστρατείες ή για να χρηματοδοτηθούν αξιόπιστα όργανα του τύπου, αυξάνουν μηχανικά το συγκριτικό πλεονέκτημα των οικονομικών ολιγαρχιών στην πάλη για την κατάκτηση της ιδεολογικής και πολιτικής ηγεμονίας.

Βλέπουμε πως η σύζευξη του ατομικισμού με τον οικονομισμό αντιπροσωπεύει μια απειλή για τη δημοκρατία. Αλλά, αντίστροφα, δυσκολευόμαστε να παραδεχθούμε ότι η αύξηση της ελευθερίας επιλογής που παραχωρείται στο άτομο μπορεί να συμβαδίζει με έναν περιορισμό της δημοκρατίας.

(...) Είναι προφανώς δύσκολο να συνεχίσουμε αυτή τη συζήτηση χωρίς να συμφωνήσουμε τουλάχιστον σε μιαν αποδεκτή έννοια δημοκρατίας. Εδώ όμως είναι μεγάλος ο κίνδυνος να χαθούμε σε ατελείωτες σχολαστικές συζητήσεις. Ωστόσο, είναι ίσως δυνατό να τις αποφύγουμε, αν απομακρυνθούμε από στενά οικονομικές προσεγγίσεις της δημοκρατίας, για να παρατηρήσουμε ότι, όποιον ορισμό και αν της δώσουμε, αυτό που είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό στην τωρινή κατάσταση της δημοκρατίας είναι ότι αυτή εμφανίζεται όλο και περισσότερο ως κάτι που δίνεται, εξάγεται ή παραχωρείται μάλλον, παρά ως κάτι που κατακτιέται αληθινά και οικοδομείται. Το ότι σκέφτονται όλο και περισσότερο τη δημοκρατία ως κάτι που θα μπορούσε να παραχωρηθεί, ως ένα πράγμα, ένα τεχνικό εργαλείο, σχεδόν μια μηχανή, φαίνεται ιδιαίτερα καθαρά στις αμερικανικές θεωρίες της «δημοκρατικής ειρήνης» και ειδικότερα στη νεοσυντηρητική και μπουσική τους εκδοχή. Σε αυτή την αντίληψη, η δημοκρατία δεν είναι το αποτέλεσμα μιας κατάκτησης της ελευθερίας τους από τους ίδιους τους λαούς, αλλά είναι ο καρπός μιας προσφοράς από το εξωτερικό, ενός δώρου της δημοκρατίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Θεωρείται βεβαίως ότι οι λαοί είναι δυνητικοί αιτούντες αυτού του δώρου και ότι θα το αποδεχθούν με αναγνώριση, αλλά δεν θεωρείται ότι είναι ή ότι μπορούν να είναι άμεσα οι πρωταγωνιστές.

Αλλά, με μικρές παραλλαγές, αυτό που ισχύει για τις σχέσεις της Δύσης, και ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών, με τις χώρες που βρίσκονται στον δρόμο του εκδημοκρατισμού ισχύει επίσης όλο και περισσότερο και στους κόλπους των ίδιων των δημοκρατικών χωρών. Η δημοκρατία δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως μια πολιτική τάξη που πρέπει να οικοδομηθεί από κοινού από τις διάφορες ομάδες ή τάξεις που συγκροτούν την πολιτική κοινότητα, αλλά ως μια ήδη οικοδομημένη πραγματικότητα, που πρέπει να παραχωρείται και να διανέμεται από το κράτος. Δεν σκέφτονται πλέον να οικοδομήσουν ένα δημοκρατικό κράτος. Ζητούν από ένα κράτος που εμφανίζεται ως ήδη από τη φύση του δημοκρατικό, να διανείμει τα δικαιώματα ή τη νομική αναγνώριση. Από συν-θεμελιωτές της δημοκρατίας, τα άτομα των δημοκρατικών κοινωνιών γίνονται οι πιστωτές της.

Σε αυτό το σημείο συναντιούνται πιθανόν οι δύο ατομικισμοί, ο οικονομίστικος ατομικισμός και ο απελευθερωτικός ατομικισμός, ο ατομικισμός της κατανάλωσης και ο ατομικισμός της απελευθέρωσης. Εδώ επίσης αρθρώνονται και συντίθενται οι δύο μεγάλες ιστορικές στιγμές της δημοκρατικής διεκδίκησης, εκείνη της αναδιανομής κι εκείνη της αναγνώρισης. Στη διάρκεια των δύο περασμένων αιώνων οι κυριότεροι κοινωνικοί αγώνες, από τη στιγμή που κατακτήθηκε η πολιτική ισοτιμία, στράφηκαν γύρω από το ζήτημα της αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου. Ολες οι άλλες συγκρούσεις, οι σχέσεις ανάμεσα στα φύλα, ανάμεσα στους πολιτισμούς, στις θρησκείες ή στις γενεές, θεωρήθηκε ότι μπορούν να εγγραφούν στο πρωταρχικό πλαίσιο της πάλης για την αναδιανομή των οικονομικών πόρων.

Εδώ και μία τριακονταετία, αντίθετα, είναι οι αγώνες για την αναγνώριση της ίσης αξιοπρέπειας κυριαρχούμενων ομάδων, γυναικών, θρησκευτικών ή σεξουαλικών μειονοτήτων, περιφρονημένων πολιτισμών κ.λπ., αυτοί που παίρνουν το προβάδισμα σε σχέση με τους καθαρά οικονομικούς αγώνες. Η πάλη για τη χειραφέτηση των ατόμων εγγράφεται στο πλαίσιο αυτής της πάλης για την αναγνώριση. Πρόκειται για πάλη αδιαίρετα ατομική και συλλογική ή «κοινοτική».

Αυτό όμως που είναι εντυπωσιακό είναι το ότι αυτή η πάλη για την αναγνώριση διεξάγεται σε μεγάλο βαθμό με βάση το ίδιο μοντέλο με το οποίο διεξάγονταν οι αγώνες για την οικονομική αναδιανομή, ωσάν η αναγνώριση να ήταν ένα αγαθό που παράγεται από το κράτος, που θα έπρεπε και θα μπορούσε να γίνει το αντικείμενο μιας ίσης διανομής. Και εδώ επίσης η δημοκρατία γίνεται αντιληπτή ως το αποτέλεσμα ενός δώρου που το περιμένουν ή το απαιτούν από το κράτος, το οποίο θεωρείται εγγενώς δημοκρατικό. Το κράτος θεωρείται χορηγός δημοκρατίας.

Αυτό που καθιστά την κοινωνία ιδεατά δημοκρατική είναι το ότι οι πολίτες κρίνουν πως είναι κάτοχοι ενός ηθικού δικαιώματος να δέχονται την αναγνώριση με όλα τα υλικά πλεονεκτήματα που τη συνοδεύουν. Ετσι εξηγείται το ότι οι δημοκρατίες μας υποτίθεται ότι μπορούν να λειτουργούν μόνες τους, σχεδόν χωρίς δημοκράτες, χωρίς αγωνιστές αφοσιωμένους στην υπόθεση της δημοκρατίας.

'Η μάλλον, υποτίθεται ότι όλα τα μέλη τους είναι δημοκράτες, αλλά δημοκράτες μόνο για τους εαυτούς τους, προσηλωμένοι μόνο στον στόχο να ισχύσουν τα δικαιώματά τους και διόλου στον στόχο να οικοδομήσουν και να ζωογονήσουν μια δημοκρατική πολιτική κοινότητα. Αυτή η τελευταία υποτίθεται ότι είναι ήδη διαμορφωμένη, και καλά διαμορφωμένη, μια για πάντα. Δεν υπάρχει καμία ανάγκη να συμβάλουμε σε αυτό. Υπάρχουν επαγγελματίες γι' αυτόν τον σκοπό, πολιτικοί ή δημόσιοι λειτουργοί. Δεν υπάρχει καμιά ανάγκη για διαβούλευση, για συζήτηση ανάμεσα σε διαφορετικές αναπαραστάσεις του καλού και του κακού. Εξάλλου, τίποτα δεν είναι καλό, τίποτα δεν είναι κακό. Το σημαντικό είναι να ακολουθούμε τις διαδικασίες.

Ολες αυτές οι παρατηρήσεις, των οποίων δεν παραγνωρίζουμε τον ερευνητικό και αβέβαιο χαρακτήρα, θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε μιαν απλή θέση: η δημοκρατία απειλείται, φθίνει και εξαντλείται από τη στιγμή που τη θεωρούμε ήδη υλοποιημένη και όχι μια πραγματικότητα που πρέπει να οικοδομήσουμε ή να ανοικοδομήσουμε, εκδημοκρατισμό που πρέπει να υλοποιήσουμε. 'Η ακόμα, όσο περισσότερο βέβαιη είναι για την ύπαρξή της τόσο πιο πολλές ελλείψεις παρουσιάζει. (...)

Σημ.: Το κείμενό του αυτό δημοσιεύτηκε στην περιοδική επιθεώρηση «Revue Du Mauss» (Νο 25/2005).

ΠΗΓΗ:εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/09/2007

Η ποίηση του Μανώλη Αναγνωστάκη με το φακό της κριτικής

I found this fascinating quote today:

Τα ποιήματα (1941-1956) του Μανόλη Αναγνωστάκη είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά και πιο σπαραχτικά ντοκουμέντα μιας από τις πιο απάνθρωπες εποχές της ιστορίας. Είναι το αυθεντικό χρονικό της ψυχικής και πνευματικής τραγωδίας, της πιο εκλεκτής, της πιο ευαίσθητης και πιο συνειδητής μερίδας της γενιάς εκείνης, που η εφηβεία της και η πρόωρη άνδρωσή της συμπίπτει με το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Στις 3 "Εποχές", τις "Παρενθέσεις" και τις 2 "Συνέχειες" βηματίζομε πάνω στα πιο ζοφερά μονοπάτια του τραγικού. Δεν είναι μονάχα σπαραγμός καρδιάς. Είναι και θλίψη πνεύματος. [...]

spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius, Noe 2009

You should read the whole article.

Η Δύναμη του Λόγου

Image by Octavio Rojas via Flickr

I found this fascinating quote today:

Έχω στο νου μου εκφράσεις όπως «δημοκρατία», «ελευθερία» ή ακόμη και εκείνες τις ερωτικές, όπως το «σ' αγαπώ». Τις έχουμε ακούσει πάρα πολλές φορές, έχουμε δει την πραγματικότητα να τις διαψεύδει και επομένως καταλήγουμε να δυσπιστούμε γι' αυτές. Οι λόγοι των πολιτικών, για παράδειγμα, είναι συνήθως γεμάτοι με αυτές τις λέξεις και λένε όλο και λιγότερα ή τίποτα. Ιδού γιατί το να εμφυσήσει νέα ζωή στις λέξεις είναι ένα από τα πιο σημαντικά καθήκοντα της λογοτεχνίας.

spoudasterion.pblogs.gr, Ludus Literarius,Nov 2009

You should read the whole article.