| «Ποίηση 1948» | «Στον Νίκο Ε…1949» |
| Tούτη εποχή του εμφυλίου σπαραγμού δεν είναι εποχή για ποίηση κι άλλα παρόμοια σαν πάει κάτι να γραφεί είναι ως αν να γράφονταν από την άλλη μεριά αγγελτηρίων θανάτου γι αυτό και τα ποιήματά μου είναι τόσο πικραμένα (και πότε άλλωστε- δεν ήσαν;) κι είναι -προ πάντων- και τόσο λίγα | Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες, Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα. (Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;) |
| Ν. Εγγονόπουλος «ΕΛΕΥΣΙΣ», 1948 | Μ. Αναγνωστάκης «ΠΑΡΕΝΘΕΣΕΙΣ», 1949 |
«ΠΟΙΗΣΗ 1948»
Ν. Εγγονόπουλος- Βασικά χαρακτηριστικά της ποίησης του
• Επιρροή από το κίνημα του υπερρεαλισμού.
• Τα ποιήματά του διαθέτουν χιούμορ, ταυτόχρονα όμως
πικρία.
• Λόγος απλός / λιτός /καθημερινός.
Ο Εγγονόπουλος όχι μόνον έχει θητεύσει στον υπερρεαλισμό αλλά θεωρείται και από του θεμελιωτές του ως λογοτεχνικού ρεύματος, ειδικά στην ποίηση. Έτσι και στο κείμενο αυτό μπορούμε να διακρίνουμε αρκετά στοιχεία υπερρεαλισμού όπως:
• Αφαιρετικός λόγος, πύκνωση νοημάτων.
• Συνυποδήλωση νοημάτων, ιστορικών γεγονότων και συναισθημάτων (στ. 2).
• Συνειρμική δίπλωση νοημάτων, αυτόματη γραφή (στίχος 17).
Και τα τρία αυτά στοιχεία εξυπηρετούν το χαμηλόφωνο ύφος και τον εξομολογητικό τόνο του κειμένου.
· Απουσία μέτρου, ομοιοκαταληξίας, στίξης και γενικά η ελευθερία στίχου.
• Ο θρυμματισμός του στίχου που εξυπηρετεί την αναλογία ατμόσφαιρας ποιήματος και εποχής αλλά και ποιήματος – ψυχισμού του ποιητή.
• Η έντονη και μακάβρια εικόνα που δημιουργείται με την παρομοίωση στους στίχους 9-13.
• Η χρήση της ποίησης ως μέσου σύζευξης του παρόντος με το παρελθόν, των ιστορικών γεγονότων και των συναισθημάτων, γενικών και ατομικών.
Γενικά ο υπερρεαλισμός βοηθάει στην απόδοση, με λιτότητα και χωρίς μελοδραματισμό, μιας κατάστασης σπαραγμού και θανάτου που χαρακτηρίζει την εποχή στην οποία αναφέρεται το ποίημα.
Παράλληλα, διευκολύνει τον ποιητή να κάνει φανερό το στόχο γραφής του ποιήματος.
Ο Εγγονόπουλος, με το ποίημα αυτό, εξομολογείται τα συναισθήματά του σε σχέση με την εποχή, δικαιολογείται για την πενιχρή ποιητική του δημιουργία και εξομολογείται για τη φαινομενική απουσία του από τα δρώμενα.
Θεματικός πυρήνας του ποιήματος
Ο Εγγονόπουλος γράφει το ποίημα αυτό το 1948, στην κορύφωση του εμφυλίου πολέμου, εποχή όπου κυριαρχεί ο θάνατος και ο σπαραγμός.
Το ποίημα αναφέρεται στο χρέος των ποιητών και των πνευματικών ανθρώπων, γενικότερα, απέναντι στις επιταγές της πραγματικότητας.
Ο Εγγονόπουλος εκφράζει την αδυναμία του να ανταποκριθεί στο χρέος του απέναντι στην εποχή και την τέχνη του, λόγω των τραγικών συνθηκών της εμφύλιας διαμάχης.
Το ποίημα "Ποίηση 1948", αποτελεί το αποκορύφωμα της ευαισθησίας, της αποδοκιμασίας, και της αυτοσυνειδησίας, στοιχεία που δηλώνουν ακόμα μια φορά τη πολιτική ηθική του Νίκου Εγγονόπουλου.
Στο ποίημα αυτό ο Εγγονόπουλος σημειώνει την αδυναμία του να εκφράσει με λόγια την τραγωδία που ξετυλίγεται γύρω του κι έτσι παραβολικά εξομοιώνει τη διαδικασία της ποιητικής γραφής με τη διαδικασία γραφής αγγελτηρίων θανάτου.
Μορφή → Λόγος τεμαχισμένος (σχεδόν συλλαβικός) >
α) λόγω της υπερρεαλιστικής επιρροής
β) σπαραγμένος από την εποχή
«εποχή του εμφυλίου σπαραγμού» → χρονική τοποθέτηση, ιδιαίτερο νοηματικό βάρος >
α) κατασπάραξη αλλήλων,
β) βαθύς ψυχικός πόνος, συντριβή.
Ο ρόλος της παρομοίωσης «ως αν να γράφονταν από την άλλη μεριά αγγελτηρίων θανάτου» → τραγικότητα εμφυλίου → η ποίηση αναζητά τη θέση της ανάμεσα στο θάνατο.
Ο ρόλος της παρένθεσης (και πότε –άλλωστε- δεν ήσαν) → Αναφορά στο σταθερό τόνο απαισιοδοξίας στην ποίησή του, ακόμη και έξω από το χρονικό πλαίσιο του εμφυλίου.
«τόσο λίγα» → στάση ποιητή → Η ποιητική δημιουργία αναστέλλεται λόγω της εποχής → η σιωπή αποδίδει πιο παραστατικά την αίσθηση της τραγικότητας.
Βασικές γραμμές
Στο ποίημα του Εγγονόπουλου «Ποίηση 1948», με τη χρονολογία στον τίτλο, αλλά και με τη σαφή αναφορά στην αρχή του ποιήματος τονίζεται η εποχή, καθώς και το δράμα του ελληνικού λαού από τη φρίκη του εμφυλίου πολέμου. Πρόκειται για μια εποχή αντιποιητική, καθώς κυριαρχεί ο θάνατος και ο σπαραγμός.
Ο ποιητής νιώθει την ανάγκη να απολογηθεί για την ποιητική στειρότητα και δυστοκία που τον διακρίνει. Απολογείται τόσο απέναντι στην ποίησή του, όσο και απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. Η εποχή είναι απαγορευτική τόσο για την ποίηση όσο και για τις υπόλοιπες μορφές της τέχνης.
Η παρομοίωση «ως αν να γράφονταν από την άλλη μεριά αγγελτηρίων θανάτου» φανερώνει το πλήθος των νεκρών, το θάνατο που αποκλείει την παρουσία της ποίησης από τη ζωή των ανθρώπων και ειδικά των ποιητών.
Ωστόσο, αξίζει να σημειώσουμε πως η αδυναμία του ποιητή να λειτουργήσει παραγωγικά εξαιτίας της περιρρέουσας πραγματικότητας αποτελεί μια επιφανειακή αντινομία, καθώς μας το ομολογεί μέσω ενός ποιήματος.
Η αντινομία αυτή μετριάζεται με τη συνειδητοποίηση πως η ποίησή του είναι πικραμένη, καθώς και ο ίδιος ο ποιητής, εξαιτίας της επίγνωσης της σκληρής πραγματικότητας.
Η παρενθετική πρόταση, που ακολουθεί, δηλώνει τη σταθερή μελαγχολία και απαισιοδοξία που διακρίνει την ποίηση του Εγγονόπουλου, αποτέλεσμα όλων των τραγικών ιστορικών στιγμών του ελληνικού λαού.
Το ποίημα ολοκληρώνεται με την πικρία που νιώθει ο ποιητής για την ολοένα φθίνουσα ποιητική παραγωγή του, στοιχείο που αισθητοποιείται και μέσα από τους τρεις τελευταίους στίχους που αποτελούνται ο καθένας από μία και μόνο λέξη.
Ο Εγγονόπουλος εκφράζει μια παραίτηση, μια πίκρα, αδυναμία ανταπόκρισης στο χρέος του ποιητή, λόγω των συνθηκών του εμφυλίου πολέμου.
Ο θάνατος λειτουργεί απαγορευτικά ως προς την επιτέλεση του χρέους του ποιητή.
«ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ Ε…1949»
Μ. Αναγνωστάκης - Βασικά χαρακτηριστικά της ποίησης του
• Η ποίησή του είναι έντονα πολιτική.
• Χαρακτήρας εξομολογητικός, επεξεργάζεται ποιητικά μνήμες και βιώματα.
• Η ειρωνεία.
• Ο τόνος της ποίησής του είναι απαισιόδοξος, αιχμηρός και διδακτικός.
• Η κυριολεξία, η ακριβολογία, η χρήση του καθημερινού λεξιλογίου.
Θεματικός πυρήνας του ποιήματος
Ο ποιητής αντιμέτωπος με το χρέος του → να καταγγέλλει, να προβληματίζει και να αφυπνίζει την κοινή γνώμη.
• Το ποίημα δομείται πάνω σε τέσσερα ουσιαστικά (φίλοι, φωνές, ερείπια, εφιάλτες).
• Παραστατικότητα → κλίμα απόγνωσης, φρίκης, θανάτου, εφιαλτικών εικόνων καταστροφής, αλλά σε τόνο χαμηλό και πικρό.
• Ρόλος παρομοίωσης «Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες» → χρεοκοπία των ιδανικών.
• Καταληκτήριος στίχος σε παρένθεση → Η φωνή του ποιητή → Ο κοινωνικός ρόλος που καλείται να διαδραματίσει.
Ο βασικός στόχος του Αναγνωστάκη είναι να δώσει με το κείμενό του μια ξεκάθαρη και ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα.
Κατά συνέπεια, κάθε εκφραστικό μέσο στο κείμενο εξυπηρετεί αυτόν το στόχο.
Τον ίδιο λοιπόν ρόλο επιτελεί και η γλώσσα, οι συγκεκριμένες λέξεις, ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται ο ποιητής.
Ο λόγος χρησιμοποιείται από τον Αναγνωστάκη ώστε να αποδοθεί με πληρότητα το κλίμα της καταστροφής, του πόνου και της οδύνης που κυριαρχεί στην Ελλάδα εκείνη την εποχή.
Σύγκριση των δύο ποιημάτων
Ποιητικός διάλογος γύρω από τη σχέση της ποίησης με την ιστορική πραγματικότητα
Ο τίτλος του ποιήματος του Αναγνωστάκη, Στον Νίκο Ε., η χρονολογία έκδοσής του (1949), ο ακρωτηριασμένος λόγος και το θεματικό κέντρο του ποιήματος (εμφύλιος πόλεμος) συνηγορούν στη διαπίστωση ότι απευθύνεται στο Ν. Εγγονόπουλο. Ο ίδιος ο Αναγνωστάκης, βέβαια, αρνείται ότι πρόκειται για απάντηση στον Εγγονόπουλο, αλλά αναφέρεται σ’ έναν νεκρό φίλο του και συναγωνιστή.
Στοιχείο που επιτείνει την άποψη ότι πρόκειται για απάντηση είναι και ο στίχος σε παρένθεση, που δείχνει την πρόθεση από μέρους του Αναγνωστάκη για έναν ευρύτερο ποιητικό διάλογο. Υπό το πρίσμα αυτό μπορούμε πράγματι να θεωρήσουμε το ποίημα του Αναγνωστάκη ως απάντηση στον Εγγονόπουλο.
Ομοιότητες υπάρχουν ως προς το κοινό ιστορικό πλαίσιο και τη συμφωνία για την τραγικότητα της εποχής, αξιοσημείωτες είναι και οι ομοιότητες στην τεχνική των δύο κειμένων (ελεύθερος στίχος, ελάχιστη στίξη κ.λπ).
Ως προς τη μορφή:
• ο λόγος είναι τεμαχισμένος, η διατύπωση ελλειπτική, ενώ
χαρακτηρίζεται από λιτότητα εκφραστικών μέσων
• ο στίχος είναι ανισοσύλλαβος και ανομοιοκατάληκτος
• η στίξη είναι σχεδόν απούσα
• δίνονται φράσεις – στίχοι σε παρενθέσεις.
Ως προς το περιεχόμενο:
Και τα δύο ποιήματα πραγματεύονται το ίδιο θέμα: το χρέος της ποίησης και του ποιητή σε δύσκολες και αιματηρές περιόδους.
Ο χρονικός πυρήνας είναι ο εμφύλιος πόλεμος και ο θεματικός τους πυρήνας η φρίκη, ο θάνατος και ο σπαραγμός που κυριαρχούν σε εποχή εμφύλιας διαμάχης.
Κοινό σημείο των δύο ποιημάτων είναι και το ότι αποτελούν ποιήματα για την ποίηση.
Δεν αρκούνται, δηλαδή, στο να καταγράψουν ή να σχολιάσουν την ιστορική πραγματικότητα, αλλά δηλώνουν και την άποψή τους για το ρόλο της ποίησης και το χρέος του ποιητή μέσα σ’ αυτήν την εποχή καθώς και για την επίδραση της εποχής στην ποιητική τους δημιουργία.
Μελετώντας συγκριτικά τα δύο ποιήματα διαπιστώνουμε ότι η διαφοροποίησή τους έγκειται σε κάποια νοηματικά στοιχεία:
Ο Εγγονόπουλος αναφέρεται υπαινικτικά στον εμφύλιο και στο κλίμα του με την επιλογή συγκεκριμένων λέξεων (εμφύλιου σπαραγμού, αγγελτήρια θανάτου).
Ο Αναγνωστάκης παρουσιάζει παραστατικά την εφιαλτική εποχή με την παράθεση οπτικοακουστικών εικόνων.
Η σημαντικότερη διαφορά, όμως, έγκειται στη θέση τους για τη στάση του πνευματικού ανθρώπου και ειδικότερα του ποιητή απέναντι στη ζοφερή πραγματικότητα.
Ο Εγγονόπουλος υποστηρίζει ότι η ποίηση σε στιγμές τραγικές για το λαό και τη χώρα προβάλλει ως περιττή πολυτέλεια, είναι μάταιη. Γι’ αυτό και ο ίδιος λαμβάνει απόφαση για ακύρωση της λειτουργίας της ποίησης, για σιωπηρή αποχή από τα τραγικά δρώμενα.
Πιστεύει ότι δεν ταιριάζει στην ποίηση να καταγράφει και να σχολιάζει την ιστορική πραγματικότητα, ειδικά σε τέτοιες τραγικές εποχές. Δε θεωρεί χρέος του ποιητή να σχολιάζει την πραγματικότητα και να χρησιμοποιεί την πένα του για να εκφράσει τις απόψεις του.
Μια τέτοια ενέργεια κάνει την ποίηση να μοιάζει παράταιρη και ιερόσυλη. Μάλιστα, μας δηλώνει και την επίδραση της εποχής στην ποίησή του. Έτσι, η εποχή συνθλίβει την έμπνευσή του και παράλληλα φορτίζει αρνητικά την ατμόσφαιρα του έργου του.
Ο Αναγνωστάκης αντίθετα, θεωρεί ότι χρέος του ποιητή είναι να καταγράψει ποιητικά και να καταγγείλει τη ζοφερή πραγματικότητα, να αφήσει δηλαδή ένα αδιάψευστο ντοκουμέντο της τραγικής εποχής.
Ακολουθεί έναν δρόμο πιο μαχητικό: εκλαμβάνει την ποίηση ως μέσον καταγγελίας των γεγονότων.
Θεωρεί ότι η ποίηση και ο ίδιος ως ποιητής έχουν χρέος όχι μόνο να καταγράψουν την ιστορική πραγματικότητα αλλά και να τη σχολιάσουν, να την καυτηριάσουν, να εκφράσουν την άποψή τους.
Έτσι, η ποίησή του αποδίδει με ωμό ρεαλισμό την πραγματικότητα και μοιάζει να αποτίει φόρο τιμής στους «χαμένους φίλους».
Αυτό, μάλιστα, δεν αποτελεί μόνο χρέος συνείδησης, αλλά και ευθύνη απέναντι στην κοινωνία, στους συνανθρώπους του. Είναι χρέος και μάλιστα ύψιστο του ποιητή να εκφράζεται για να καθοδηγεί τους συνανθρώπους του, να τους ευαισθητοποιεί και να τους παρακινεί σε δράση.
Ο Αναγνωστάκης, κινούμενος στα πλαίσια της «αντιστασιακής ποίησης», προσπαθεί να δημιουργήσει στους αναγνώστες του μηχανισμούς εσωτερικής αντίστασης και να προωθήσει έτσι την αντίδραση προς την καθεστηκυία τάξη.
Παράλληλα, με την αποστροφή του προς τους άλλους ποιητές, «μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;», προσδίδει στην ποίηση και μία ακόμη ιδιότητα. Την καθιστά βήμα και αφορμή διαλόγου, ανταλλαγής απόψεων και επικοινωνίας μεταξύ των ποιητών.
ΠΗΓΗ: ΗΜΕΡΙΔΑ «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ: ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ» (Θεσσαλονίκη, 16-12-2009)
Ν. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ, “ΠΟΙΗΣΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου