ΕΚΘΕΣΗ Β/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ: ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ

[EΚΘΕΣΗ ΓΡΑΜΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΟΥ]

ΘΕΜΑ : Εμπορευματοποίηση της τέχνης (αίτια & επιπτώσεις)
ΕΠΙΚ. ΠΛΑΙΣΙΟ : Συζήτηση στην τάξη στα πλαίσια του μαθήματος της Λογοτεχνίας

ΕΠΙΚ. ΑΝΟΙΓΜΑ:

Αξιότιμε κ. καθηγητή, αγαπητοί συμμαθητές,
Θα ήθελα σύντομα κι εγώ, στο πλαίσιο της συζήτησής μας, να εκφράσω κάποιες σκέψεις μου για την εμπορευματοποίηση της τέχνης.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ (με αντίθεση):

Ο άνθρωπος, από την αρχαιότητα κιόλα, επεδίωκε να διαφύγει από την πεζή και συχνά σκληρή καθημερινότητα με όχημα την καλλιτεχνική δημιουργία. Η δημιουργία, μάλιστα, έργων ποιότητας που προκαλούσαν αισθητική απόλαυση και προσέφεραν τη δυνατότητα βίωσης υψηλών μηνυμάτων προσδιόριζε και εξακολουθεί να προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό το πολιτιστικό επίπεδο της κάθε εποχής και κοινωνίας. Στις μέρες μας, ωστόσο, εκτός του ότι η επαφή του ανθρώπου με την τέχνη έχει περιοριστεί δραματικά, πρόβλημα αποτελεί και η νόθευση της γνήσιας τέχνης, εξαιτίας της εμπορευματοποίησής της. Καλό θα ήταν λοιπόν να εντοπιστούν τα αίτια και να επισημανθούν οι συνέπειες του φαινομένου, για να γίνει εφικτή η αντιμετώπισή του.

ΚΥΡΙΩΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ:

Α. ΑΙΤΙΑ
Καταρχάς, μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την υποβάθμιση της τέχνης φέρει η νοοτροπία του υλικού ευδαιμονισμού, που έχει επικρατήσει στις μέρες μας. Η ταύτιση της ευτυχίας με το «έχειν», οδηγεί τόσο τη βιομηχανία του θεάματος όσο και τους καλλιτέχνες να ενδίδουν στους πειρασμούς του πλούτου και της δόξας, ευτελίζοντας εντελώς το αληθινό νόημά της. Την ίδια στιγμή, το κοινό, απορροφημένο από το διαρκές κυνήγι του χρήματος και την ικανοποίηση των καταναλωτικών αναγκών του, ακαλλιέργητο και συνεπώς ακαλαίσθητο, εύκολα μετατρέπεται σε συναυτουργό του βιασμού της τέχνης.

Επιπρόσθετα, και η βιομηχανοποίηση έχει παίξει το ρόλο της στη διαμόρφωση του προβλήματος. Η μαζική παραγωγή, χαρακτηριστικό της σύγχρονης κοινωνίας, θα ήταν απίθανο να αφήσει ανέγγιχτο έναν χώρο από τον οποίο τα προσδοκώμενα οφέλη είναι πολλά, καθώς σχετίζεται με την ψυχαγωγία των ανθρώπων. Η παραγωγή, ωστόσο, αυτού του τύπου απαιτεί και μαζική κατανάλωση. Για να επιτευχθεί το τελευταίο, επιβάλλεται η εξάλειψη του ιδιαίτερου αισθητικού κριτηρίου του καθενός και η μεταβολή όλων μας σε μάζα πειθήνια στις επιταγές της όποιας μόδας. Η μαζοποίηση, λοιπόν, ως συνακόλουθο της βιομηχανοποίησης, έχει ασφαλώς μια θέση μεταξύ των αιτίων του προβλήματος.

Σ’ αυτό το σημείο, θα ήταν σημαντική παράλειψη αν δεν αναφερόμουν και στην προβληματική αγωγή που μας προσφέρουν οι φορείς κοινωνικοποίησης. Η ελλιπής παιδεία καθιστά τον άνθρωπο ανίκανο να υιοθετήσει και να υπηρετήσει υψηλές ιδέες και τον ωθεί στα ρηχά, τα εύπεπτα κι ανούσια πράγματα. Έτσι, ο τελευταίος, αδυνατώντας να κατανοήσει τη γνήσια τέχνη, εύκολα τη «βιάζει», είτε δημιουργώντας ο ίδιος είτε καταναλώνοντας τυποποιημένα έργα υποτιθέμενης τέχνης.

Τέλος, σε ό,τι σχετιζεται με τα αίτια, κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ και στην απομάκρυνση του ανθρώπου από τη φύση. Η αδυναμία του να διακρίνει το αληθινά όμορφο από το αυτό που του προβάλλεται ως τέτοιο, σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην απώλεια του φυσικού τρόπου ζωής και της επαφής με το φυσικό κάλλος, που ανέκαθεν αποτελούσε πηγή έμπνευσης και δημιουργίας σπουδαίων καλλιτεχνημάτων. Ο άνθρωπος, λοιπόν, εγκλωβισμένος στον αστικοποιημένο τρόπο ζωής, με διαμορφωτές του αισθητικού του κριτηρίου το μπετόν και τη βρώμικη ατμόσφαιρα των μεγαλουπόλεων, έχει χάσει την καλαισθησία του.

Β. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Σε ό,τι αφορά τώρα τις επιπτώσεις, ο πρώτος τομέας που πλήττεται σημαντικά από την εμπορευματοποίηση της τέχνης είναι ασφαλώς ο πνευματικός. Ένα γνήσιο καλλιτέχνημα βοηθά και στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας και στη διέγερση της φαντασίας, καθώς συνήθως δεν αποκαλύπτει στο δέκτη, από την πρώτη επαφή μαζί του, το βαθύτερο νόημά του, αλλά συχνά θέτει τον τελευταίο ενώπιον ενός αινίγματος και του στοιχήματος επίλυσής του. Στον αντίποδα, τα τυποποιημένα «καλλιτεχνήματα» είναι πάντα εύπεπτα, εύκολα στην πρόσληψή τους και επομένως αποβλακώνουν τον άνθρωπο.

Αρνητικές συνέπειες, βέβαια, παρατηρούνται και στον ηθικό τομέα. Τα εύπεπτα έργα «τέχνης», καθώς δεν απαιτούν ιδιαίτερη προσπάθεια για την κατανόησή τους, εθίζουν το κοινό στην καταβολή ήσσονος προσπάθειας και σε κάθε άλλη δραστηριότητά του. Εκτός όμως από τη νομιμοποίηση της οκνηρίας συχνά προβάλλουν και πλήθος άλλων αρνητικών ηθικών προτύπων, που συντελούν στην όξυνση του ηθικού τέλματος της εποχής μας.

Την ίδια στιγμή, σοβαρή είναι και η ψυχολογική βλάβη που υφίσταται το κοινό. Τα προϊόντα της υποκουλτούρας ούτε του «γεμίζουν» τα ψυχικά κενά ούτε το βοηθούν να αποφορτιστεί από την αρνητική ενέργεια της καθημερινότητας. Αντιθέτως, το «διασκεδάζουν», δηλαδή του διασκορπίζουν εντελώς το μυαλό και την ψυχή, με ένα λόγο του αποδομούν πλήρως την προσωπικότητα.

Τέλος, αυτονόητες είναι οι επιπτώσεις στον πολιτισμό. Ο τελευταίος, ως γνωστό, στιγματίζεται αρνητικά ή αξιολογείται θετικά με γνώμονα όχι μόνο τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματά του, αλλά οπωσδήποτε κι από το επίπεδο της τέχνης του. Έτσι, πολιτισμός χωρίς γνήσια καλλιτεχνική δημιουργία ή με χαμηλής ποιότητας τέχνη θεωρείται και είναι ημιτελής.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Από τα παραπάνω γίνεται, νομίζω, αντιληπτό ότι αφενός το φαινόμενο της εμπορευματοποίησης της τέχνης είναι αρκετά σύνθετο ως προς τα αίτιά του, κι αφετέρου ότι οι επιπτώσεις του ιδιαίτερα άσχημες. Θα ήταν, λοιπόν, καλό να ειδωθεί το όλο θέμα με την απαιτούμενη σοβαρότητα απ’ όλους μας και ιδίως από τους αρμόδιους φορείς αγωγής, προκειμένου η γνήσια τέχνη να ξαναβρεί τη θέση που της αξίζει στις ζωές μας και ο κατά τα άλλα σημαντικός πολιτισμός μας να κάνει άλλο ένα βήμα προς την ολοκλήρωσή του

ΕΠΙΚ. ΚΛΕΙΣΙΜΟ:
Ελπίζω οι σκέψεις μου να φάνηκαν χρήσιμες στη σημερινή συζήτηση.

Ευχαριστώ.